چه ارتباطی بین ارتباط بین بیماری سلیاک و آسیب های کبدی وجود دارد؟ کبد نقش مهمی ‌در بدن دارد، به پاکسازی خون از الکل و سایر سموم، تولید صفرا که در هضم غذا از آن استفاده می‌شود، و در ساخت پروتئین‌های مهم کمک می‌کند. با این حال، مانند سایر اعضای بدن، کبد هم از اثرات بیماری سلیاک مصون نیست. در حقیقت، سلیاک بیشتر بر روی کبد تأثیر می‌گذارد.

افرادی که دچار کبد چرب یا نارسایی شدید کبد هستند، بیماری سلیاک می‌تواند برای آنها بسیار خطرناک باشد.

برای افراد مبتلا به سلیاک، این خبر که آنزیم‌های کبدی ضعیف دارند چندان عجیب نیست. که بعضی اوقات اما نه همیشه، نشان دهنده مشکلی در کبد است. خوشبختانه، پس از شروع درمان بیماری سلیاک با رژیم غذایی بدون گلوتن، این آنزیم‌ها به طورمعمول به سطح طبیعی باز می‌گردند. در بسیاری ازموارد اما نه همیشه، افراد مبتلا به سلیاک با پیروی از رژیم بدون گلوتن می‌توانند شرایط بهتری داشته باشند. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا مصرف گلوتن به تنهایی باعث ایجاد این بیماری‌های کبدی در مبتلایان به سلیاک می‌شود یا اینکه برخی فاکتور‌های دیگر مثل (ژنتیک) هم نقش دارند.

بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سُلیاک (Celiac disease) یا اسپروی سلیاک یک اختلال خودایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی (ارثی) است. بیماری سلیاک در اثر حساسیت به پروتئینی به نام گلوتن (پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد) ایجاد می‌شود. زمانی که فرد مبتلا، گلوتن دریافت می‌کند، سیستم ایمنی او فعال می‌شود و به سلول‌های روده حمله می‌کند. این امر منجر به آسیب سطح جذبی روده شده و در نتیجه بدن قادر نخواهد بود مواد مغذی مانند چربی، پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین‌ها و مواد معدنی را جذب کند. بنابراین سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که در تمام طول عمر همراه فرد مبتلاست و منجر به عدم تحمل گلوتن می‌شود (1).

علائم بیماری سلیاک

از مهم‌ترین علائم بیماری سلیاک می‌توان به نشانه‌های زیر اشاره کرد:

• سوء جذب ناشی از آسیب روده‌باریک؛
• کم خونی؛
• اسهال مزمن؛
• درد شکم؛
• اختلال رشد؛
• خستگی؛
• تهوع؛
• سردرد؛
• نفخ؛
• یبوست؛
• زخم های دهانی؛
• ریزش مو؛

بیماری سلیاک و آنزیم‌های کبدی بالا

پزشکان برای کنترل عملکرد کبد از آزمایشات پزشکی رایج استفاده می‌کنند، از جمله اندازه‌گیری آنزیم‌های کبدی آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) و آلانین آمینوترانسفراز (ALT). اگر کبد شما به دلیل صدمه یا بیماری به درستی کار نکند، این آزمایشات آنزیم‌های کبدی بالایی را نشان می‌دهد.

آیا آنزیم‌های بالا نشانه قطعی بیماری سلیاک است؟

حتی اگر آنزیم‌های کبدی بالا باشند، لزوماً به معنای مشکل کبدی نیست. در یک مطالعه پزشکی که در سال 1995 منتشر شد، مشخص شد که 42٪ از بیماران سلیاک تازه تشخیص داده شده، دارای آنزیم‌های کبدی خفیف بوده‌اند. از آنجا که این افراد پس از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن به سطح نرمال بازگشتند، محققان نتیجه گرفتند که آنزیم‌های بالا لزوما بیماری ایجاد نمی‌کنند.

مطالعه دیگری که در سال 2011 منتشر شد، نشان داد که درصد بسیار کمتری از سلیاک تازه تشخیص داده شده که از نظر آماری قابل توجه نیست، آنزیم‌های کبدی بالایی داشتند. با این حال، این مطالعه همچنین نشان داد كه سطح آنزیم‌های كبدی در سلیاک‌ها هنگامی‌كه شروع به پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن كردند، به میزان قابل توجهی کاهش یافت، حتی اگرسطح آنزیم‌ها، در محدوده طبیعی قبل از گلوتن باشد.

ارتباط بیماری کبد چرب و بیماری سلیاک

بیماری کبد چرب غیر الکلی (بیماری کبد چرب که با سوء مصرف الکل همراه نیست) در سراسر جهان رو به افزایش است، عمدتاً به این دلیل که به شدت با چاقی و دیابت در ارتباط است. وقتی به بیماری کبد چرب مبتلا هستید، کبد به معنای واقعی  “چرب” می‌شود. سلول‌های کبد شما مولکول‌های چربی را جمع می‌کنند و کل اعضای بدن بزرگ می‌شوند.

اکثر مبتلایان به بیماری کبد چرب علائمی ‌ندارند و تنها در صورت شروع پیشرفت به التهاب و آسیب کبد، این بیماری جدی تلقی می‌شود.

چندین مطالعه پزشکی، بیماری کبد چرب را با بیماری سلیاک مرتبط کرده است. در بزرگترین و جدیدترین مطالعه، که در ژوئن سال 2015 در ژورنال هپاتولوژی منتشر شد، محققان، خطر ابتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی را در تقریباً 27.000 نفر مبتلا به بیماری سلیاک را با خطر در افراد مشابه بدون سلیاک مقایسه کردند.

در این مطالعه خطر ابتلا به بیماری کبد چرب در افراد مبتلا به سلیاک تقریباً سه برابر بیشتر بود. با کمال تعجب، کودکان مبتلا به سلیاک، بالاترین خطرابتلا به بیماری کبد چرب را داشتند. خطر ابتلا به بیماری کبد در سال اول پس از تشخیص سلیاک، بسیار بیشتر بود. اما حتی 15 سال پس از تشخیص سلیاک باز هم “به طور قابل توجهی بالا رفته” مانده بود.

در مطالعه دیگری که در سال 2011 انجام شد، محققان در 2.2% از بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی، بیماری سلیاک را مشاهده کردند که اکثر آنها دارای اضافه وزن و چاقی نبودند. آنها نتیجه گرفتند که پزشکان باید درافراد مبتلا به بیماری کبد چرب که دارای عوامل خطر آشکاری برای آن بیماری نیستند، مانند اضافه وزن یا چاقی، غربالگری بیماری سلیاک را در نظر بگیرند.

سرانجام، درسال 1999، پزشكان آلمانی، یک مورد زن 31 ساله كم وزن با بیماری كبد گزارش دادند. او به بیماری سلیاک تشخیص داده شد و رژیم بدون گلوتن را شروع کرد و آنزیم‌های کبدی اوافزایش یافت اما بعد از آن به سطح کاملاً طبیعی کاهش یافت.

سلیاک و بیماران هپاتیت خود ایمنی

مبتلایان به یک بیماری خود ایمنی به عنوان مثال بیماری سلیاک، معمولا مبتلا به بیماری دیگری هم هستند. ظاهراً هپاتیت خود ایمنی نیز از این قاعده مستثنی نیست. میزان بیماری سلیاک در بیماران هپاتیت خود ایمنی به مراتب بالاتر از میزان سلیاک در افراد عادی است.

در هپاتیت خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن به کبد حمله می‌کند. درمان با دارو‌های کورتیکواستروئید ممکن است روند پیشرفت بیماری را کند، اما در نهایت ممکن است به سیروز و نارسایی کبد پیشرفت کند که این امر نیاز به پیوند کبد دارد.

یک مطالعه در سال 2005 از ایتالیا میزان بیماری سلیاک تشخیص داده نشده را در افراد مبتلا به هپاتیت خود ایمنی بررسی کرد. تست سه نفر از 47 بیمار مبتلا به هپاتیت خود ایمنی در آزمایش خون سلیاک و بیوپسی برای بیماری سلیاک مثبت بود، که نشانگر میزان حدود 6% است.

بر اساس این نتایج، غربالگری همه بیماران مبتلا به هپاتیت خود ایمنی، در معرض بیماری سلیاک قرار دارند.

آیا رژیم بدون گلوتن توصیه می‌شود؟

طبق مطالعات انجام شده رژیم بدون گلوتن (Gluten) ممکن است باعث نارسایی کبد شود. مطالعه‌ای که در سال 2002 منتشر شد گزارش داد که ایجاد رژیم بدون گلوتن در افرادی که به بیماری سلیاک و همچنین نارسایی کبدی مبتلا هستند می‌تواند نارسایی کبد را معکوس کند.

این مطالعه، که در فنلاند انجام شد، چهار بیمار مبتلا به بیماری سلیاک درمان نشده و نارسایی شدید کبد را مورد بررسی قرارداد. یکی از این بیماران دارای فیبروز مادرزادی کبدی بود، یکی دچار استئاتوز کبدی (یعنی بیماری کبد چرب) و دو نفر هپاتیت پیشرفته داشتند. سه نفر از این افراد برای پیوند کبد در نظر گرفته شدند. هر چهار نفر توانستند بیماری کبدی خود را پس از شروع رژیم بدون گلوتن معکوس کنند.

این مطالعه همچنین 185 بیمار پیوند کبد را برای بیماری سلیاک در نظر گرفت. در نهایت هشت نفر از این بیماران (4.3%) با بیماری سلیاک اثبات شده در بیوپسی تشخیص داده شدند. در حقیقت، شش مورد از این هشت مورد، قبلاً تشخیص داده شده بودند اما نتوانسته بودند رژیم غذایی فاقد گلوتن را رعایت کنند.

محققین اظهار داشتند که آسیب کبدی ممکن است نشان دهنده سوء جذب نباشد. در عوض، آنها گفتند، آسیب كبدی “ممكن است یك تظاهر بیرونی وابسته به گلوتن باشد كه از بیماری سلیاك ناشی از سیستم ایمنی است.” به عبارت دیگر، گلوتن موجود در رژیم غذایی شما ممکن است باعث شود سیستم ایمنی بدن به کبد و همچنین روده کوچک شما حمله کند.

بیماری‌های کبدی مربوط به گلوتن نیست!

حتی اگر یک بیماری کبدی به علاوه بیماری سلیاک با هم باشند، نباید تصور کنید که به هم مرتبط هستند. بیشتر بیماری‌های کبدی از جمله هپاتیت و بیماری کبد چرب الکلی به هم مرتبط نیستند. با این حال، اگرنمی‌دانید که چه چیزی باعث بیماری کبد شما شده، وعلائمی ‌دارید که می‌تواند نشان دهنده بیماری سلیاک باشد، باید درمورد آزمایش سلیاک با پزشک خود صحبت کنید زیرا به نظر نمی‌رسد که سلیاک و کبد به طور هماهنگ ظاهر شود.

خبر خوب این است که شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد شما می‌توانید یک بار بیماری کبدی خود را با رژیم بدون گلوتن معکوس کنید.

توجه: محتوای مجله زوم لایف، جایگزین نسخه پزشکان نیست. اگر مشکل پزشکی دارید، برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.