سنگ کلیه در کلیه ایجاد می‌شود و در مجاری ادرای نیز حرکت می‌کند! سنگ‌های کلیه دردناک‌ترین مشکل پزشکی است. اگر می‌خواهید درباره سنگ کلیه، انواع سنگ‌های کلیه، روش‌های جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه و درمان سنگ کلیه بیشتر بخوانید، در ادامه با زوم لایف همراه باشید.

یکی از زجرآورترین دردها، درد سنگ کلیه است به طوریکه درد معادل زایمان و در برخی موارد شدیدتر از درد زایمان است. مبتلایان سنگ کلیه همواره به دنبال راهی هستند که بتوانند از این مشکل خلاص شوند یا دست‌کم روش‌هایی غیردارویی را جستجو می‌کنند که بتواند درد آن را تسکین دهد.

سنگ‌های کلیه کوچک که در کلیه باقی می‌ماند، اغلب نشانه‌ای ایجاد نمی‌کند. ممکن است تا زمانی که سنگ به داخل حفره حالب (لوله‌ای که از طریق آن ادرار از کلیه به مثانه منتقل می‌شود) برسد، متوجه چیزی نشوید.

سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه، اجرام جامدی هستند که از کریستال تسکیل شده‌اند. معمولاً سنگ کلیه در کلیه‌ها ساخته می‌شود، ولی می‌تواند در مجاری ادراری نیز حرکت کند. مجاری ادراری عبارتند از:

• کلیه؛
• میزنای؛
• مثانه؛
• میزراه؛

احتمال بروز سنگ کلیه در طول زندگی بین 10 تا 15% است و بستگی به جنس، نژاد و محل زندگی دارد. احتمال ایجاد سنگ کلیه در مردان 2 الی 3 برابر زنان است. هر چند مطالعات جدید ارولوژی نشان می‌دهند که بروز سنگ کلیه در بانوان افزایش یافته و این اختلاف در حال کم شدن است.

انواع سنگ کلیه

علل تشکیل سنگ در کلیه با توجه به انواع آن، متفاوت هستند، همچنین تمامی سنگ‎‌های کلیه از کریستال‌های مشابه تشکیل نمی‌شوند. انواع مختلف سنگ‌های کلیه عبارتند از:

سنگ کلیه کلسیمی

سنگ‌های کلسیمی رایج‌ترین نوع هستند که معمولاً از اگزالات کلسیم تشکیل می‌شوند (گرچه می‌توانند از فسفات کلسیم یا کلسیم مالات نیز تشکیل شوند). مصرف کمتر غذاهای با اگزالات بالا می‌تواند خطر تشکیل این نوع سنگ را کاهش دهد.

برخی غذاهای با اگزالات بالا عبارتند از:

• چیپس؛
• بادام زمینی؛
• شکلات؛
• چغندر؛
• اسفناج؛

گرچه برخی از سنگ‌های کلیه از کلسیم ساخته شده‌اند، اما مصرف کافی کلسیم در رژیم غذایی می‌تواند از شکل گیری این سنگ‌ها جلوگیری کند.

سنگ کلیه اسید اوریک

این نوع سنگ کلیه در میان مردان رایج‌تر از زنان است. این سنگ کلیه می‌تواند در بدن افرادی که به نقرس دچار بوده یا در حال شیمی درمانی هستند، تشکیل شود. این سنگ زمانی تشکیل می‌شود که ادرار بیش از اندازه اسیدی باشد. رژیم غذایی که مملوء از پورین (purine) است می‌تواند موجب افزایش سطح اسیدی بودن ادرار شود. پورین ماده‌ای بی‌رنگ است که در پروتئین‌های حیوانی مانند ماهی، صدف دریایی و گوشت یافت می‌شود.

سنگ کلیه استروویت

سنگ کلیه Struvite بیشتر در زنانی وجود دارد که به عفونت مجاری ادراری (UTIs) مبتلا هستند. ممکن است اندازه‌ی این سنگ‌ها بزرگ بوده و موجب انسداد مجاری ادراری شوند. این نوع سنگ از عفونت کلیه ناشی می‌شود. درمان عفونت‌های جزئی می‌تواند از شکل‌گیری سنگ‌های استروویت جلوگیری کند.

سنگ کلیه سیستین

سنگ کلیه سیستین بسیار کمیاب هستند و در زنان یا مردانی با اختلال ژنتیکی سیستینوری (Cystinuria) دیده می‌شوند. با وجود این سنگ‌ها، سیستین (اسیدی که به طور طبیعی در بدن ایجاد می‌شود) از کلیه‌ها به ادرار وارد می‌شود.

عوامل بروز سنگ‌های کلیه

بزرگترین عامل خطرناک برای بروز و ایجاد سنگ‌های کلیه این است که روزانه کمتر از 1 لیتر ادرار کنید. به همین دلیل سنگ کلیه در نوزادان نارسی که مشکلات کلیوی دارند، شایع است. هرچند سنگ کلیه بیشتر در سنین 20 تا 50 سال رخ می‌دهد.

عوامل مختلف می‌توانند خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهند. در ایالات متحده‌ی آمریکا، افراد سفید پوست نسبت به سیاهپوستان، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه قرار دارند. بله! جنسیت نیز در ایجاد سنگ کلیه نقش دارد. طبق گفته‌ی موسسه‌ی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی، مردان نسبت به زنان، بیشتر در معرض خطر هستند.

پیشینه‌ی سنگ کلیه در خانواده یا خودتان نیز می‌تواند احتمال ابتلا به آن را افزایش دهد.

عوامل دیگر بروز سنگ کلیه عبارتند از:

• کم آبی بدن؛
• چاقی؛
• رژیم غذایی با میزان پروتئین، نمک یا گلوکوز بالا؛
• پرکاری تیروئید؛
• عمل پیوند رگ؛
• بیماری التهاب روده که میزان جذب کلسیم را افزایش می‌دهد.
• مصرف داروهایی مانند تریامترن (Triamterene) ادرار آور، شل کننده‌ی عضلات و داروی ضد اسید معده که بر پایه‌ی کلسیم است.

علائم و نشانه‌های سنگ کلیه

سنگ‌های کلیه درد بسیار زیادی به همراه دارند؛ اما ممکن است علائم سنگ کلیه تا زمانی که سنگ به سمت میزنای حرکت نکرده است، مشخص نباشند. اصطلاحاً به این درد، کولیک کلیوی (Renal colic) می‌گویند که ممکن است در یک طرف شکم یا کمر احساس درد داشته باشید.

ممکن است درد ناشی از کولیک کلیوی در مردان به سمت کشاله‌های ران نیز کشیده شود. این درد به صورت متناوب رخ می‌دهد، اما می‌تواند بسیار طاقت فرسا باشد. افرادی که به کولیک کلیوی دچار هستند، دائماً بی‌قرارند.

علائم دیگر بروز سنگ کلیه شامل موارد زیر هستند:

• مشاهده‌ی خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه‌ای)؛
• استفراغ؛
• حالت تهوع؛
• ادرار بی رنگ یا بد بو؛
• احساس سرما و لرز؛
• تب؛
• نیاز مکرر به ادرار؛
• ادرار به میزان کم؛

اگر سنگ کلیه کوچک باشد، ممکن است با حرکت آن به سمت مجاری ادراری، هیچ درد یا نشانه‌ای را احساس نکنید.

چرا سنگ کلیه مشکل زاست؟

سنگ‌های کلیه همیشه در کلیه باقی نمی‌مانند؛  بلکه گاهی اوقات از کلیه به سمت میزنای حرکت می‌کنند. میزنای، کوچک و ظریف است و ممکن است اندازه‌ی سنگ‌ها برای حرکت در آن به سمت مثانه، بیش از اندازه بزرگ باشد.

حرکت سنگ‌ها در میزنای می‌تواند موجب اسپاسم یا سوزش آن شود. این موضوع باعث مشاهده‌ی خون در ادرار می‌شود. گاهی اوقات این سنگ‌ها جلوی حرکت ادرار را سد می‌کنند که به آن انسداد ادراری می‌گویند. انسداد ادراری می‌تواند موجب عفونت یا آسیب رسیدن به کلیه شود.

آزمایش برای تشخیص سنگ کلیه

تشخیص سنگ کلیه نیازمند ارزیابی کامل پیشینه‌ی سلامت و آزمایش فیزیکی است. آزمایش‌های دیگر آن عبارتند از:

• آزمایش خون برای کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیت.
• تست نیتروژن اوره‌ی خون (BUN) و کراتین برای بررسی عملکرد کلیه؛
• تجزیه‌ی شیمیایی ادرار برای بررسی کریستال، باکتری، خون و سلول‌های سفید؛
• آزمایش نوع سنگ‌های دفع شده؛

آزمایش‌های زیر می‌توانند از انسداد جلوگیری کنند:

• X-ray شکمی؛
• پیلوگرام داخل وریدی (IVP)؛
• پیلوگرافی رتروگراد (Retrograde pyelogram)؛
• آزمایش فراصوت کلیه (آزمایش پیشنهادی)؛
• اسکن MRI شکم و کلیه‌ها؛
• سی تی اسکن شکمی؛

رنگ متضاد موجود در سی تی اسکن و IVP می‌توانند بر عملکرد کلیه اثر بگذارد؛ البته این موضوع برای افرادی که عملکرد کلیه‌شان نرمال است، هیچ جای نگرانی ندارد. اگر برخی از داروها با رنگ در ارتباط باشند، می‌توانند احتمال آسیب رسیدن به کلیه را افزایش دهند.

چگونه می‌توان سنگ کلیه را درمان کرد؟

هر درمان با توجه به نوع سنگ مشخص می‌شود. می‌توان با استفاده از صافی ادرار، سنگ‌ها را برای آزمایش جمع آوری کرد. نوشیدن شش تا هشت لیوان آب در طول روز میزان ادرار را افزایش می‌دهد. افرادی که دچار کم آبی بوده یا حالت تهوع و استفراغ شدید دارند، باید از سرم استفاده کنند.

روش‌های دیگر سنگ کلیه عبارتند از:

درمان سنگ کلیه با دارو

ممکن است برای کاهش درد به داروی مسکن نیاز باشد. وجود عفونت نیازمند مصرف آنتی بیوتیک است. داروهای دیگر برای کاهش درد سنگ کلیه عبارتند از:

• آلوپورینول (Zyloprim) برای سنگ‌های اسید اوریک؛
• داروهای ادرار آور تیازیدی برای جلوگیری از شکل گیری سنگ‌های کلیسیمی؛
• بیکربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش میزان اسیدی بودن ادرار؛
• محلول سدیم برای جلوگیری از شکل گیری سنگ‌های کلسیمی؛
• ایبوپروفن (Advil) برای کاهش درد؛
• استامینوفن (Tylenol) برای کاهش درد؛
• ناپروکسن سدیم (Aleve) برای کاهش درد؛

شکستن سنگ کلیه

امواج سنگ شکن بیرون شکمی (Extracorporeal shock wave lithotripsy) از امواج صدا برای شکستن سنگ‌های بزرگ استفاده می‌کند تا سنگ‌های کوچک بتوانند از میزنای به سمت مثانه حرکت کنند. ممکن است این فرایند با درد همراه بوده و نیازمند بیهوشی اندک باشد. این کار ممکن است موجب کبودی شکم و کمر و خونریزی اطراف کلیه و اندام‌های مجاور شود.

عمل جراحی (خارج کردن زیرپوستی سنگ‌ها)

جراح، سنگ‌ها را از طریق شکاف کوچکی در کمر خارج می‌کند. اگر هر کدام از مواردی که در زیر آمده را داشته باشید، باید از طریق عمل جراحی، سنگ کلیه درمان شود:

• سنگ موجب انسداد، عفونت یا آسیب به کلیه شود.
• سنگ آنقدر بزرگ است که نمی‌تواند حرکت کند.
• درد طاقت فرسا؛

درمان سنگ کلیه با اورتروسکوپی

زمانی که سنگ در میزنای یا مثانه گیر کرده است، پزشک برای از میان بردن آن از ابزاری به نام اورتروسکوپ استفاده می‌کند. در این نوع عمل، یک سیم کوچک به همراه دوربین وارد میزراه شده و به سمت مثانه حرکت می‌کند. سپس دکتر از محفظه‌ی کوچکی برای گرفتن و خارج کردن سنگ استفاده می‌کند. این سنگ را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستند.

روش‌های جلوگیری از سنگ کلیه

مصرف کافی آب یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است. به شما پیشنهاد می‌کنیم که در طول روز به اندازه‌ی کافی آب بنوشید تا حدود 2.6 لیتر ادرار کنید. افزایش میزان ادرار دفع شده در پاکسازی کلیه موثر است. می‌توانید برای افزایش میزان مصرف مایعات، به جای آب از نوشابه‌های غیرالکلی، آبلیمو و آبمیوه استفاده کنید. اگر سنگ به دلیل پایین بودن سطح سیترات تشکیل شود، آبمیوه‌های سیترات می‌توانند از تشکیل آن‌ها جلوگیری کنند.

مصرف متعادل غذاهای سرشار از اگزالات و کاهش مصرف نمک و پروتئین‌های حیوانی نیز می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را کاهش دهد.

کلام آخر…

ممکن است پزشکتان داروهایی را برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیم و اوریک اسید تجویز کند.اگر قبلاً سنگ کلیه داشته‌اید یا در معرض آن هستید، با پزشکتان درباره‌ی بهترین روش‌های جلوگیری و درمان سنگ کلیه مشورت کنید.

توجه: محتوای مجله زوم لایف، جایگزین نسخه پزشکان نیست. اگر مشکل پزشکی دارید، برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.