«نورمن اليس» یک افسر بازنشسته نیروی هوایی آمریکا می‌گوید: «فکر می‌کردم می‌توانم هر نوع دردی را تحمل کنم. دندانپزشک دندانم را بدون بی‌حسی، خالی و دریل می‌کرد! اما وقتی سنگ کلیه گرفتم از شدت درد گریه کردم».

شما هم اگر سنک کلیه (kidney stone) داشته باشید ممکن است از شدت درد زیاد گریه کنید! هر چند پزشكان هنوز به درستی علت تشکیل بلورهای نمک و مواد معدنی در کلیه را نمی‌دانند، اما یک چیز کاملا واضح است: سنگ کلیه با درد زیادی توأم است. سنگ کلیه در برخی افراد پس از ماه‌ها صبر و انتظار (و تحمل درد) دفع می‌شود.

مهم نیست که شما به سنگ کلیه دچار شدید یا نشدید، باید روش‌های جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه و یا پیشگیری از تشکیل دوباره سنگ کلیه را بدانید، پس این مقاله از زوم لایف را تا پایان بخوانید.

چند نکته مهم درباره سنگ کلیه:

• سنگ کلیه همچنین نفرولیتیازیس نامیده می‌شوند، از مواد جامد و رسوب شده تشکیل شده در کلیه‌ها تشکیل شده است.
• چهار نوع اصلی وجود دارد، اما حدود 80% سنگ کلیه از سنگ‌های اگزالات کلسیم هستند. سنگ‌های کمتر شایعه شامل استروویت، اسید اوریک و سیستئین (1، 2).
• سنگ‌های کوچکتر معمولاً با گذشت مدت کوتاهی به وسیله ادرار از بدن دفع می‌شود اما سنگ‌های بزرگتر ممکن است باعث انسداد بخشی از سیستم ادراری شوند. این شرایط می‌تواند به درد شدید، استفراغ و خونریزی منجر شود.
• اگر یک بار به یک سنگ کلیه مبتلا شوید اما از تشکیل دوباره سنگ کلیه پیشگیری نکنید، مطالعات نشان می‌دهد احتمالاً تا 5-10 سال دیگر دچار سنگ کلیه شوید.
• بیشتر سنین 50-30 سال و مردان (3 برابر بیش از زنان) را درگیر می‌کند. خطر تشکیل آن در افرادی که سابقه خانوادگی دارند دو برابر دیگر افراد می‌باشد.

چگونه از سنگ کلیه جلوگیری کنیم؟

امروزه پزشکان چندین راهکار مختلف برای رهایی یافتن از این سنگ‌ها می‌شناسند. اما پزشكان در خصوص تشکیل مجدد سنگ کلیه نمی‌توانند به شما اطمینان دهند. احتمال تشكيل دوباره سنگ در افرادی که یکبار دچار سنگ کلیه شده اند بیشتر است و اگر برای برای دومین بار تشکیل شود احتمال تشكيل آن برای بار سوم بسیار بیشتر خواهد بود.

قبل از اعمال هرگونه تغییر در سبک زندگی خود، لازم است بدانید که سنگ کلیه انواع مختلفی دارد که تشخیص آن تنها به عهده پزشک است. چنانچه پزشک از نوع سنگ کلیه شما اطلاع داشته باشد با رعایت نکات زیر می‌توانید از سنگ کلیه و یا تشکیل دوباره سنگ کلیه پیشگیری نمایید.

1. نوشیدن مایعات به مقدار زیاد

صرف نظر از نوع سنگ کلیه تنها و ‌رین عامل پیشگیرانه افزایش مقدار جذب آب توسط بدن است. آب باعث رقیق شدن ادرار شده، به این ترتیب از تغليظ نمک‌ها و مواد معدنی پیشگیری به عمل می‌آید. چقدر مایعات بنوشیم؟ لازم است روزانه حداقل 2 لیتر ادرار دفع شود. اگر تمام روز خارج از منزل مثلا در محیط کار یا زیر آفتاب‌سوزان کار کرده اید، باید ۲ گالن (در حدود ۴ لیتر) آب بنوشید. مسأله مهم ادراری است که دفع می‌شود.

2. مصرف به اندازه کلسیم

در حدود 92 ٪ از سنگ‌های کلیه را سنگ‌های کلسیمی یا ترکیبات کلسیم تشکیل می‌دهند. اگر پزشک آخرین سنگ دفع شده از کلیه را از نوع کلسیمی تشخيص داده است بدان معناست که باید در مقدار مصرف کلسیم بیشتر دقت کنید. اگر از کلسیم به عنوان مکمل غذایی استفاده می‌کنید، لازم است حتما در این رابطه با پزشک خود مشاوره نمایید.

دومین اقدام شامل بررسی میزان مصرف روزانه غذاهای سرشار از کلسیم نظير شير، کره، پنیر و سایر فرآورده‌های حاوی کلسیم است. لازم نیست این غذاها را به کلی از برنامه غذایی خود حذف کنید، فقط مقدار آنها را محدود کنید. توجه داشته باشید که تقریبا تمامی کلسیمی که به بدن می‌رسد از طریق فرآورده‌های لبنی تأمین می‌گردد.

3. بررسی داروهای معده

آنت ‌اسیدهای متداول حاوی مقادیر زیادی کلسیم می‌باشند. اگر آنتی اسید مصرف می‌کنید و سنگ کلیه کلسیمی دارید حتمأ به بروشور داخل جعبه آنتی اسید جهت اطلاع یافتن از ترکیبات آن مراجعه کنید. اگر آنتی اسید مصرفی شما دارای کلسیم است از آنتی اسید دیگری استفاده نمایید.

4. غذاهای حاوی أكزالات زیاد را کمتر مصرف کنید

حدود 60 ٪ همه سنگ‌های شناخته شده، از جنس اكزالات کلسیم هستند. اگر همه چیز در بدن شما درست کار کند، اكزالاتی که با خوردن میوه‌ها و سبزیجات مصرف می‌کنید، دفع خواهد شد. ولی اگر سابقه سنگ‌های اكزالات کلسیم دارید قطعا همه چیز درست عمل نمی‌کند. بنابراین شما باید مصرف غذاهای حاوی اكزالات زیاد را محدود کنید.

غذاهای حاوی اگزالات عبارتند از:

• اسفناج؛
• شکلات؛
• سیب زمینی شیرین؛
• قهوه؛
• چغندر؛
• بادام زمینی؛
• ریواس؛
• سویا؛
• سبوس گندم؛
• لوبیا؛
• زغال اخته؛
• کرفس؛
• شکلات؛
• انگور؛
• فلفل سبز؛
• جعفری؛
• توت فرنگی؛
• کدو حلوایی؛

5. مصرف منیزیم و ویتامین B6

پژوهشگران سوئدی به این نتیجه دست یافته‌اند که مصرف منیزیم به عنوان مکمل غذایی، احتمال ایجاد سنگ کلیه را تا 90 ٪ کاهش می‌دهد. دانشمندان تصور می‌کنند منیزیم به این دلیل مؤثر است که قادر است مانند کلسیم با اكزالات ترکیب شود. اما برخلاف کلسیم، احتمال تشکیل سنگ در نتيجه تركيب منیزیم با اكزالات کم است. به علاوه ویتامین B6 موجب کاهش مقدار اكزالات در ادرار می‌شود. در یک تحقیق با مصرف 10 میلی‌گرم ویتامین B6 مقدار اكزالات ادرار کاهش یافت.

6. مصرف غذاهای سرشار از ویتامین A

صرف نظر از نوع سنگ کلیه، مصرف ویتامین A جهت حفظ شكل مسیرهای عبور ادرار و جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ ضروری است. مصرف روزانه 5000 واحد (برحسب واحد بین المللی) ویتامین A الزامی است. مصرف این مقدار ویتامین A به هیچ وجه دشوار نیست.

به عنوان مثال ½ پیمانه سیب زمینی شیرین کنسرو شده حاوی 7982 واحد ویتامین A است. همین مقدار هویج حاوی 10055 واحد ویتامین A است. از دیگر غذاهایی که از نظر ویتامین A غنی‌اند می‌توان از زرد آلو، کلم بروکلی، طالبی، کدو تنبل، کدو مسما (یا کدو رشتی) و جگر نام برد. (البته شایان ذکر است که هرگز نباید ویتامین A را خودسرانه و بدون نظر پزشک مصرف کرد. زیرا مقدار زیاد آن سمی است.)

7. داشتن فعالیت کافی

كلسيم فراوانی در جریان خون افراد کم تحرک تجمع می‌کند. فعالیت کافی باعث می شود کلسیم موجود در خون دوباره به استخوان بازگردد. به عبارت دیگر اگر مایل به تشکیل دوباره سنگ کلیه نیستید تمام روز یک جاننشینید تا کلسيم فرصت کافی برای رسوب و تشکیل سنگ در کلیه داشته باشد. از خانه خارج شوید، قدم بزنید و اگر شرایطش را دارید پیاده‌روی تند انجام دهید و یا به دوچرخه سواری مشغول شوید.

8. كنترل مقدار مصرف پروتئین

بین مقدار مصرف پروتئین و تشکیل سنگ در کلیه ارتباط مستقیمی وجود دارد. پروتئین باعث افزایش مقدار اسید اوریک، کلسيم و ترکیبات فسفری در ادرار می‌شود و همین عامل در برخی افراد به تشکیل سنگ در کلیه می‌انجامد. بنابراین افرادی که دارای سابقه تشکیل سنگ‌های کلسیمی هستند و به خصوص آنها که اسید اوریک و سنگ‌های سیستین دارند باید در مصرف پروتئین بسیار دقت کنند. این افراد حداکثر مجاز به مصرف 180 گرم غذاهای حاوی پروتئین یعنی گوشت، پنیر، مرغ و ماکیان و ماهی می‌باشند.

9. کاهش مصرف نمک

اگر سابقه تشکیل سنگ‌های کلسیمی دارید وقت آن رسیده که نمک را از برنامه غذایی خود تقريبا حذف کنید. مقدار نمک مصرفی خود را باید به 2 تا 3 گرم در روز کاهش دهید. کاهش مصرف نمک به معنای کاهش مصرف غذاهای شور، مانند غذاهای گوشتی، چیپس، پنیرهای شور و کاهش مصرف نمک هنگام صرف غذاست.

10. ويتامين C را در حد متعادل مصرف کنید

افرادی که مستعد تشكيل سنگ‌های اكزالات کلسیم‌اند باید از مصرف زیاد ویتامین C پرهیز نمایند. مصرف مقدار زیاد این ویتامین “بیش از 4-3 گرم در روز” منجر به افزایش تولید اكزالات و در نتیجه افزایش احتمال تشکیل سنگ می‌شود. البته گنجاندن این مقدار ویتامین C در برنامه غذایی تقریبأ غير ممکن است. (برای این منظور باید روزانه 27 عدد پرتقال را آب گرفت). بنابراین منظور ما از محدود کردن مصرف ویتامین C، بیشتر ویتامینی است که به عنوان مکمل غذایی و دارویی مصرف می‌شود. در صورت مصرف ویتامین C مکمل، آن را حذف کنید.

11. از مصرف زیاد ویتامین D خودداری کنید

مصرف زیاد ویتامین D موجب افزایش کلسیم در تمام بدن می‌شود. لذا مصرف بیش از 400 واحد مجاز نیست.

12. از قره‌قاط استفاده کنید

فواید عصاره قره‌قاط بر کلیه و حتی سنگ آن از قدیم بین مردم شناخته شده است. اما این مطلب واقعأ تا چه حد صحت دارد؟ عصاره قره‌قاط خاصیت اسیدی دارد و نوشیدن آن باعث اسیدی شدن ادرار و در نتيجه مانع از تشکیل سنگ در کلیه می‌شود.

آیا این مطلب را عنوان کردیم تا بگوییم عصاره قره قاط هیچ تأثیری بر کلیه ندارد؟ نه کاملا. از آنجا که عصاره قره قاط در هر حال جزو مایعات می‌باشد، می‌تواند مؤثر واقع شود. اما باید گفت که آب ساده نیز همین کار را انجام می‌دهد به انضمام این که کالری کمتری دارد.

13. در مورد داروهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید با پزشک خود صحبت کنید

مصرف برخی از داروها می‌تواند منجر به سنگ کلیه شود. برخی از این داروها عبارتند از:

• داروهای ضد احتقان
• دیورتیک‌ها
• مهارکننده‌های پروتئاز
• ضد تشنج
• استروئیدها
• داروهای شیمی درمانی
• داروهای ادراری

پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه با دارو

در مورد داروهای پیشگیری از سنگ کلیه با پزشک خود صحبت کنید. اگر مستعد ابتلا به انواع خاصی از سنگ کلیه هستید، داروهای خاصی هستند که به کنترل میزان موجود در ادرار کمک کنند. نوع داروی تجویز شده به نوع سنگ‌هایی که معمولاً دریافت می‌کنید بستگی دارد.

مثلا:

• اگر سنگ‌های کلسیم دریافت کنید، یک دیورتیک تیازید یا فسفات ممکن است مفید باشد.
• اگر به سنگ‌های اسید اوریک مبتلا باشید، آلوپورینول (زیلوپریم) می‌تواند به کاهش اسید اوریک در خون یا ادرار شما کمک کند.
• اگر به سنگ‌های استروویت مبتلا شوید، ممکن است از آنتی بیوتیک‌های طولانی مدت برای کاهش میزان باکتری‌های موجود در ادرار استفاده شود.
• اگر سنگ‌های سیستین بدست آورید، کاپوتن (کاپتوپریل) ممکن است به کاهش سطح سیستین در ادرار کمک کند.

در چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر سابقه سنگ کلیه دارید و اکنون درد احساس می‌کنید احتمال می‌رود که مجدد سنگی در کلیه تشکیل شده باشد. جهت اطمینان در موارد زیر به پزشک خود مراجعه نمایید:

• درد شدید کلیه: چه همراه با خون در ادرار باشد و چه بدون آن.
• دفع سنگ (در صورت دفع سنگ باید نمونه را نزد پزشک ببرید).

پزشک به کمک اشعه X بزرگی سنگ دفع شده را تعیین می‌کند. سنگ‌های بزرگ جدای از درد شدیدی که تولید می‌کنند باعث مسدود شدن مجاری و حتی ایجاد عفونت می‌شوند. پزشک به کمک روش‌های درمان سنگ شکنی و یا سایر روش‌های نسبتا بی‌خطر نظیر استفاده از لیزر یا امواج ماوراء صوت به شما کمک خواهد کرد و پس از آن می‌تواند به تجویز داروهای مناسب جهت جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ گلیه اقدام نماید.

کلام آخر:

سنگ کلیه یک اتفاقع شایع است و هیچ تضمینی وجود ندارد که روش‌های گفته شده در بالا به پیشگیری از ایجاد یا تشکیل دوباره سنگ کلیه تاثیر 100درصدی داشته باشد، اما ممکن است خطر را کاهش دهند. بهترین شرط شما برای پیشگیری از سنگ کلیه، هیدراته ماندن، استفاده از برنامه غذایی مناسب و فعالیت بدنی است.

• اگر شرایطی دارید که احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد: مانند بیماری التهابی روده، عفونت مداوم مجاری ادراری یا چاقی را افزایش می‌دهد، در مورد روش‌های کاهش خطر سبنگ کلیه خود با پزشک خود صحبت کنید.
• اگر قبلاً سنگ کلیه را گذرانده‌اید، از پزشک خود بخواهید که نوع آن را آزمایش کند. هنگامی که بدانید چه نوع سنگی دارید، می‌توانید برای جلوگیری از شکل‌گیری مجدد آن، اقدامات هدفمندی انجام دهید. امیدواریم شما جزو این گروه نباشید.

توجه: محتوای مجله زوم لایف، جایگزین نسخه پزشکان نیست. اگر مشکل پزشکی دارید، برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.