شاید به این فکر کرده‌اید چرا رایحه بعضی عطرها فقط چند دقیقه بعد از استفاده محو می‌شوند، اما بعضی دیگر ساعت‌ ها و حتی روزها روی پوست یا لباس باقی می‌مانند؟

راز این تفاوت در چیزی نهفته است که به آن اسانس عطر گفته می‌شود. اسانس همان بخش اصلی و غلیظی است که رایحه عطر را می‌سازد و در واقع قلب تپنده هر بطری عطر محسوب می‌شود. اسانس‌ ها می‌توانند از طبیعت گرفته شده باشند؛ مثل گل رز، یاس یا مرکبات، یا از منابع حیوانی و حتی ترکیبات مصنوعی ساخته شوند. روش‌ های مختلفی برای استخراج آن‌ها وجود دارد؛ از تقطیر بخار گرفته تا استخراج با CO₂ فوق بحرانی. همین تفاوت در منبع و شیوه تولید است که باعث می‌شود هر اسانس ویژگی خاصی داشته باشد و روی ماندگاری، پخش بو و حتی قیمت نهایی عطر تأثیر بگذارد. اگر قصد خرید عطر دارید، این نکته را در نظر بگیرید که هرچه درصد اسانس خالص بالاتر باشد، عطر ماندگارتر و عمیق‌ تر خواهد بود. به همین دلیل عطرهایی مانند پرفیوم یا ادو پرفیوم معمولاً رایحه‌ ای قوی‌ تر و ماندگارتر از ادوتویلت یا ادکلن دارند.

آیا اسانس عطر، همان عطر است؟

خیر، اسانس عطر همان عطر نیست؛ بلکه ماده اصلی تشکیل‌ دهنده عطر است. اسانس عطر؛ روغن یا ترکیب خالص و غلیظی است که بوی اصلی عطر را می‌سازد. این اسانس ممکن است طبیعی (گیاهی یا حیوانی) یا مصنوعی باشد. اما عطر آن چیزی است که ما در بطری می‌ بینیم و استفاده می‌ کنیم. برای تولید آن، اسانس عطر با موادی مثل الکل، آب مقطر و گاهی تثبیت‌ کننده‌ ها مخلوط می‌شود تا رقیق‌ تر و قابل استفاده شود. به زبان ساده، اسانس عطر مثل جوهر اصلی یک نقاشی است و عطر نهایی مثل تابلوی کامل؛ جوهر بدون بوم و ترکیب مناسب قابل استفاده نیست، و بوم بدون رنگ هم معنا ندارد.

روش ‌های استخراج اسانس عطر؛ از سنتی تا مدرن

اسانس عطر معمولاً از منابع طبیعی (گیاهی یا حیوانی) یا از طریق ترکیبات مصنوعی بدست می‌ آید. روش استخراج نقش بزرگی در کیفیت، رایحه و هزینهٔ نهایی دارد. در ادامه روش‌ های مختلف، مزایا و معایب آنها بررسی می‌شوند.

1. روش‌ های سنتی

• در بین روش های سنتی، تقطیر با بخار آب یکی از قدیمی‌ ترین و رایج‌ ترین روش‌ هاست. بخار آب از میان مواد گیاهی عبور می‌کند، ترکیبات معطر تبخیر می‌شوند، سپس در سردسازی دوباره به مایع تبدیل شده و اسانس جمع‌ آوری می‌شود. برای گیاهان حساس به حرارت یا گل‌ ضهایی با بوی لطیف مناسب است.
• یکی دیگر از روش های سنتی برای استخراج اسانس عطر، پرس سرد (Cold Pressing) است مخصوصاً برای مرکبات؛ پوست میوه‌ هایی مثل لیمو، نارنج، پرتقال را فشار می‌دهند تا روغن طبیعی آنها خارج شود. گرما وارد کار نمی‌شود یا کم است، لذا رایحه مرکباتی تازه و طبیعی حفظ می‌شود.
• روش آنفلوئراژ و ماسراسیون (Enfleurage & Maceration) این دو روش برای گل‌ های خیلی ظریف مثل یاس، یلانگ یلانگ و یا گل رز استفاده می‌شوند وقتی نمی‌خواهند رایحه در اثر حرارت یا بخار آسیب ببیند. در آنفلوئراژ، گل‌ ها روی شیشه‌ هایی که روغن یا چربی دارند قرار می‌گیرند تا عطر گلها را جذب کند؛ سپس با کمک حلال جدا می‌شود. ماسراسیون نیز مشابه است با خیساندن گلها در روغن یا چربی.

2. روش‌ های مدرن

• برای استخراج ترکیبات معطر از طریق استخراج با حلال، از حلال‌ های شیمیایی (مثلاً اتانول، هگزان یا سایر حلال‌های آلی) استفاده می‌شود. گل یا ماده معطر را در حلال غوطه‌ ور می‌کنند، سپس حلال تبخیر یا جدا می‌شود تا اسانس خالص باقی بماند. این روش ممکن است بوی بسیار خالص و پیچیده‌ تری بدهد، اما خطر آلودگی یا باقی ماندن حلال وجود دارد.
• روش پیشرفته‌ تر، استخراج با CO₂ فوق بحرانی است که با استفاده از دی‌ اکسید کربن تحت فشار و دما خاص، ماده معطر از ماده اولیه جدا می‌شود. چون دمای کار معمولاً پایین‌ تر است و حلال شیمیایی مضر استفاده نمی‌کند، برای استخراج رایحه‌ های حساس و طبیعی گزینه‌ عالی‌ ای است.
• اما وقتی مواد طبیعی کافی نباشد یا هزینه بالا باشد، یا رایحه‌ ای مطلوب وجود نداشته باشد، ترکیبات شیمیایی از طریق تولید مصنوعی یا آلی (Synthesized Scents / Synthetic Essences) طراحی می‌شوند تا رایحه‌ هایی مشابه یا کاملاً جدید ایجاد کنند. این اسانس‌ ها می‌توانند دقت بالا، تکرارپذیری و قیمت پایین‌ تری داشته باشند.

انواع اسانس عطر

۱. اسانس‌ های گیاهی (طبیعی)

منشأ اصلی و سنتی اسانس‌ها گیاهان هستند. از گل‌ ها، برگ‌ ها، میوه‌ ها، ریشه‌ ها، دانه‌ ها و حتی پوست درختان برای استخراج رایحه استفاده می‌شود.

• ویژگی‌ ها: رایحه طبیعی‌ تر، تنوع بسیار زیاد، محبوبیت بالا در میان طرفداران عطرهای لوکس و اصیل.
• نمونه‌ ها: گل رز، اسطوخودوس، یاس، چوب صندل، و مرکباتی مثل لیمو و پرتقال.
• نکته مهم: استخراج این اسانس‌ ها معمولاً هزینه‌ بر است و نیاز به دقت و روش‌ های خاص (مثل تقطیر بخار یا پرس سرد) دارد. به همین دلیل قیمت عطرهایی با درصد بالای اسانس طبیعی معمولاً بیشتر است.

۲. اسانس‌ های حیوانی

در گذشته برای افزایش ماندگاری و عمق رایحه، از منابع حیوانی هم استفاده می‌شد. موادی مانند مشک (از غزال مشک)، عنبر سائل (از نهنگ عنبر)، و زباد از نمونه‌ های معروف هستند.

• ویژگی‌ ها: رایحه‌ ای سنگین، گرم و ماندگار ایجاد می‌کنند و نقش مهمی به عنوان تثبیت‌ کننده داشتند.
• وضعیت امروزی: به دلیل مسائل اخلاقی، حفاظت از گونه‌ های حیوانی و همچنین هزینه بالا، استفاده از این اسانس‌ها بسیار محدود شده و بیشتر نسخه‌ های مصنوعی آنها جایگزین شده‌اند.

۳. اسانس‌ های مصنوعی (سنتزی)

با پیشرفت علم شیمی، بسیاری از رایحه‌ ها به صورت مصنوعی در آزمایشگاه ساخته می‌شوند. این اسانس‌ ها می‌توانند تقلید رایحه‌ های طبیعی باشند یا رایحه‌ هایی کاملاً جدید خلق کنند.

• ویژگی‌ها: قیمت مناسب‌تر، ثبات بیشتر، امکان تولید رایحه‌های خاص و کمیاب.
• مزیت اصلی: دست عطرسازان را برای خلاقیت باز می‌گذارد، چون گاهی نت‌ هایی ساخته می‌شود که در طبیعت وجود ندارند.
• نکته: گرچه برخی افراد رایحه مصنوعی را کمتر “طبیعی” حس می‌کنند، اما در صنعت مدرن عطرسازی بسیار رایج و کاربردی است.

ترکیبات و مواد تشکیل دهنده اسانس عطر چیست؟

1. ماده اصلی (Essence یا روغن معطر)

این بخش همان ترکیبات اصلی در فرمولاسیون عطرها است که از گل، برگ، ریشه، چوب، مرکبات یا منابع حیوانی استخراج شده یا به صورت مصنوعی تهیه می‌شود. این ماده تعیین‌ کنندهٔ رایحهٔ کلی، نت‌ های ابتدایی (Top Notes)، میانی (Heart Notes) و پایه (Base Notes) است.

2. حلال (Carrier / Solvent)

برای رقیق کردن اسانس غلیظ تا حالت قابل استفاده در ادکلن یا اسپری، نیاز به یک حلال داریم. رایج‌ ترین حلال، الکل است (اغلب اتانول با درصد بالا) که مواد معطر را در خود حل می‌کند و کمک می‌کند رایحه پس از اسپری منتشر شود. برخی عطرها از روغن‌ های حامل یا مخلوط‌ های روغن و الکل استفاده می‌کنند.

3. مواد افزودنی (Fixatives, Stabilizers, Colorants …)

• تثبیت‌ کننده‌ ها یا Fixative‌ها اهمیت زیادی دارند، این مواد به ماندگاری رایحه کمک می‌کنند؛ باعث می‌شوند رایحه پایه دیرتر تبخیر شود، یا کمک کنند نت‌ ها به آرامی باز شوند.
• پایداری رنگ و ظاهر نیز مهم است؛ بعضی افزودنی‌ ها برای رنگ عطر یا جلوگیری از تغییر رنگ استفاده می‌شوند.
• همچنین ممکن است افزودنی‌ های ضد اکسیدانی برای جلوگیری از تخریب اسانس در اثر نور یا هوا به کار روند.

مزایای استفاده از اسانس عطر چیست؟

• رایحهٔ غنی‌ تر و پیچیده‌ تر
• ماندگاری بیشتر رایحه و کند شدن سرعت تبخیر
• تطبیق با پوست و امکان حساسیت‌ کمتر
• تنوع رایحه و امکان خلاقیت بیشتر