هنرهای دستی همیشه در تاریخ ماندگار هستند که از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابند. خامک دوزی یکی از خاص‌ترین هنر سوزن دوزی بوده که در استان‌های جنوب شرقی ایران مانند سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان رواج داشته که نمونه‌های آن را می‌توان در لباس‌های محلی دید. خامک دوزی موضوع جذابی است که در این بخش از سایت زیبامون به آن پرداخته شده تا شما هم با این هنر خاص و دلنشین آشنا شوید. 

معرفی خامک دوزی

خامک‌دوزی یکی از هنرهای سنتی و اصیل ایرانی بوده که در واقع نوعی سوزن‌دوزی است. هنر خامک دوزی که به آن سفید دوزی هم گفته می‌شود طوری است که نقش‌ها و طرح‌های زیبا با نخ‌های رنگی روی پارچه ساده‌ از جنس پنبه‌ یا کتان دوخته می‌شود. واژه خامک به نوعی نخ اشاره دارد که برای دوخت طرح‌های از قبل انتخاب شده استفاده می‌شود که در اغلب موارد نخ ابریشمی یا پنبه‌ای رنگی است.

خامک دوزی ویژگی‌هایی دارد که به واسطه آن‌ها می‌توان چنین هنری را از بقیه تفکیک کرد که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است:

• طرح‌ها مورد استفاده هندسی، گل‌وبته‌ای یا الهام‌گرفته از نقوش سنتی ایرانی هستند.
• نخ‌های به کار رفته رنگی و براق هستند تا جلوه‌ای زیبا به پارچه بدهند.
• پارچه‌ زمینه ساده و بی‌نقش انتخاب می‌شود تا نقش‌های دوخته‌شده خامک بهتر و واضح‌تر دیده شوند.

نحوه انجام خامک دوزی

خامک دوزی چگونه انجام می‌شود؟ انجام خامک‌دوزی به دقت و مهارت زیادی نیاز دارد که همانطور که در قسمت‌های قبل گفته شد بهتر است از پارچه‌های ساده، بدون طرح و از جنس پنبه یا کتان استفاده کرد. پارچه در حلقه چوبی مخصوص قرار می‌گیرد تا کشیده و ثابت مانده که بتوان دوخت را راحت‌تر انجام داد.

نخ‌های مورد استفاده اغلب از جنس ابریشم، پشم یا پنبه‌ رنگی هستند. در کارهای نفیس و گران قیمت، از نخ ابریشم طبیعی استفاده می‌شود که بسیار نرم و لطیف است. 

برای انجام خامک دوزی طرح مورد نظر اعم از گل، بته، نقوش هندسی یا سنتی و غیره روی پارچه کشیده می‌شود که اگر فرد مهارت و تجربه زیادی داشته باشد می‌تواند به صورت ذهنی و بداهه انجام دهد.

دوخت‌های خامک دوزی به صورت راست‌دوزی، بخیه، ساتن‌دوزی (پر کردن فضا)، و زنجیره‌ای هستند که پشت و روی پارچه تقریبا یک‌شکل دوخته می‌شود که تمیزی کار را رسانده و نشانه‌ مهارت دوزنده است. پس از اتمام کار، دوخت‌ها از داخل اتو می‌شوند تا نخ‌ها بهتر و برجسته‌تر دیده شوند. در بعضی مواقع از مواد مخصوص برای تثبیت رنگ نخ و جلوگیری از پرز استفاده خواهد شد.

کاربردهای خامک‌دوزی

تزیین لباس‌های محلی و سنتی از رایج‌ترین کاربردهای خامک دوزی بوده در لباس‌های زنانه و حتی مردانه هم دیده می‌شود. ایده‌های خلاقانه‌ای وجود دارند که می‌توان در آن‌ها از خامک دوزی استفاده کرد تا هم زیباتر دیده شوند و هم اینکه آن را در طیف وسیع‌تری به کار برد تا وارد طراحی لباس، اکسسوری و دکور شود. در ادامه این بخش از سایت زیبامون به مواردی که می‌توان در آن‌ها از خامک دوزی استفاده کرد، اشاره شده است:

1. مانتو و کت بلند شهری 
2. شلوار 
3. تاپ و بلوز نخی 
4. روسری و شال 
5. کلاه یا هدبند پارچه‌ای
6. کیف دستی یا کیف پارچه‌ای 
7. کمربند پارچه‌ای یا بند کیف 
8. زیورآلات پارچه‌ای مثل گردنبند، گوشواره یا دستبند 
9. بند دوربین یا بند عینک پارچه‌ای 
10. کوسن، روبالشی یا رومیزی
11. تابلو پارچه‌ای خامک‌دوزی‌شده 
12. پرده‌های نخی 
13. روتختی یا پتوهای سبک 
14. ست دستمال و کیف لوازم آرایش 
15. جلد کتاب یا دفترچه پارچه‌ای
16. کیف موبایل یا لپ‌تاپ 
17. جعبه‌های پارچه‌ای یا سبدهای تزیینی 
18. ترکیب خامک‌دوزی با چاپ دستی روی پارچه
19. ترکیب با نمد، قلاب‌بافی یا چهل تکه‌دوزی 

قیمت خامک دوزی

از آنجاییکه خامک‌دوزی با دست زمان‌بر است و نیاز به حوصله و صبر زیاد دارد لباس‌ و آیتم‌هایی که با این هنر تزئین می‌شوند اغلب گران‌قیمت هستند. خامک‌دوزی کار دستی و ظریف است و از سویی دیگر طراحی و آماده‌سازی وقت‌گیر است طوریکه پیش از شروع دوخت، باید طرح مورد نظر انتخاب یا کشیده شود، نخ‌ها هماهنگ شده و پارچه مناسب آماده‌ شود. دوخت‌های خامک دوزی باید در هر دو قسمت پشت و رو تمیز باشند در نتیجه زمان بیشتری صرف می‌شود. بسته به پیچیدگی طرح، اتمام کار بین چند روز یا حتی چندین هفته طول می‌کشد بنابراین زحمت زیادی برای این کار کشیده می‌شود. 

لباس‌های خامک‌دوزی ‌شده با دست گران هستند چرا که کار هنری و منحصر به‌فرد بوده و در خامک‌دوزی‌های مرغوب از نخ‌های ابریشم طبیعی و پارچه‌های درجه ‌یک استفاده می‌شود. زمان و مهارت بالای هنرمند باعث تمیز و منحصر به فرد بودن باعث خاص شدن کار خامک دوزی شده که به همین دلیل گران است. 

بیشتر مانتوها یا کت‌های سوزن‌دوزی‌شده‌ای که چند سال اخیر مد شده‌اند و قیمت نسبتا پایینی دارند، کار دست نیستند، بلکه با الهام از سبک سنتی به صورت شبیه‌سازی با دستگاه کامپیوتری تولید شده‌اند که به آن‌ها خامک دوزی ماشینی گفته می‌شود. گاهی کار سوزن‌دوزی واقعی نیست بلکه طرح خامک‌دوزی شده بوده که به ‌صورت چاپی روی پارچه چاپ شده است در نتیجه سرعت بسیار بالا بوده و به طور انبوه تولید می‌شود که قیمت نهایی کاهش می‌یابد. 

خامک دوزی زنانه

معمولا هنگامیکه نام خامک دوزی به میان می‌آید هنری برای بانوان تصور می‌شود اما خامک دوزی می‌تواند برای آقایان هم انجام شود. تفاوت بین خامک‌دوزی زنانه و مردانه بیشتر در طرح‌، رنگ‌ و میزان ظرافت دوخت است. خامک دوزی‌های زنانه اغلب شامل ترکیبی از رنگ‌های شاد بوده که ممکن است در کنار رنگ‌های سنگین و تیره به کار رود. خامک دوزی مردانه شامل رنگ‌های تیره و خنثی بوده که در بیشتر مواقع در رنگ‌های سرمه‌ای، قهوه‌ای، مشکی یا سبز زیتونی دیده می‌شود.

خامک دوزی‌های زنانه پر نقش‌ونگار بوده که شامل گل‌وبوته، بته‌جقه، پرندگان یا الگوهای سنتی بوده که ظرافت خاصی دارند در حالیکه خامک دوزی مردانه ساده‌تر است. از خامک دوزی زنانه تقریبا در همه بخش‌های پوشاک و حتی اکسسوری‌ها می‌توان استفاده کرد ولی در آقایان معمولا در پیراهن، قبا، جلیقه، شال یا چفیه سنتی و لباس‌های مراسم مذهبی یا محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد که نشانه‌ای از پوشش رسمی و لباس بومی خواهد بود. 

 نتیجه گیری

خامک دوزی هنری بی‌نهایت شگفت انگیز و دوست داشتنی بوده که روی پارچه با نخ‌های مخصوص اجرا می‌شود. خامک دوزی زنانه طرفداران زیادی داشته که می‌توان آن را در طرح و نقش های مختلف اجرا کرد. خامک‌دوزی هنری است که به دلیل صرف وقت و دقت زیاد نسبتا گران قیمت است اما محصول بسیار شیک خواهد بود از این رو ارزش هزینه کردن را دارد. 

سوالات متداول 

خامک دوزی چه نوع هنری است؟  

خامک دوزی یک هنر سنتی ایرانی بوده که با استفاده از نخ‌های رنگی روی پارچه‌ ساده انجام می‌شود.

چه پارچه‌هایی برای خامک دوزی مناسب هستند؟  

پارچه‌های ساده و بدون طرح از جنس پنبه‌ و کتان بهترین گزینه برای خامک دوزی به شمار می‌روند. 

خامک دوزی در چه مواردی کاربرد دارد؟  

از هنر خامک دوزی می‌توان در تزیین لباس‌های محلی و مدرن و همچنین اکسسوری‌هایی مانند کیف، روسری/شال، زیورآلات یا وسایل دکوری همانند کوسن، رومیزی، پرده و حتی جلد کتاب استفاده کرد تا زیبایی آن‌ها را شاهد بود. 

چرا خامک دوزی جزو هنرهای گران قیمت است؟  

خامک دوزی هنر اصیل دستی بوده که بسیار زمان‌بر است و نیاز به دقت و مهارت زیادی داشته و در نتیجه محصول ظریف و منحصر به فرد خواهد بود. اگر از نخ‌های ابریشم در خامک دوزی استفاده ‌شود قیمت آن بالاتر خواهد رفت.