پاستل، یک ابزار هنری با قدمتی طولانی

پاستل (Pastel) یک وسیله هنری است که از پودر رنگدانه و یک چسباننده تشکیل شده است. این وسیله می‌تواند در اشکال مختلفی مانند چوب، مربع، سنگریزه و قرص‌های رنگی وجود داشته باشد. رنگدانه‌های به کار رفته در پاستل مشابه آن‌هایی هستند که در سایر رسانه‌های هنری مانند رنگ روغن استفاده می‌شوند، اما چسباننده آن دارای رنگ خنثی و اشباع کم است. تأثیر رنگی پاستل از هر فرایند دیگری به رنگدانه‌های خشک طبیعی نزدیک‌تر است.

پاستل‌ها از زمان رنسانس مورد استفاده هنرمندان قرار گرفته‌اند و در قرن هجدهم محبوبیت زیادی پیدا کردند، زمانی که تعدادی از هنرمندان برجسته، پاستل را به عنوان رسانه اصلی خود برگزیدند.

اثری که با استفاده از پاستل ایجاد شود، پاستل نامیده می‌شود (یا طراحی پاستل و نقاشی پاستل). همچنین، “پاستل” به عنوان فعل به معنای خلق یک اثر هنری با پاستل است و به عنوان صفت، به رنگ‌های ملایم اشاره دارد.

انواع پاستل

پاستل‌های خشک

پاستل‌های خشک به‌طور سنتی از چسباننده‌هایی مانند صمغ عربی و صمغ تراگاکانت استفاده می‌کردند. در قرن بیستم، متیل سلولز به عنوان چسباننده معرفی شد. معمولاً در ترکیب پاستل خشک، گچ یا گچ فرنگی نیز وجود دارد. این نوع پاستل‌ها در درجه‌های سختی مختلفی موجودند، به‌طوری که انواع نرم‌تر معمولاً با کاغذ پیچیده می‌شوند. برخی برندهای پاستل در چسباننده خود از پودر پامیس استفاده می‌کنند تا سطح کاغذ را ساییده و قابلیت چسبندگی بیشتری ایجاد کنند.

پاستل‌های خشک به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• پاستل نرم: پرکاربردترین نوع پاستل که حاوی مقدار بیشتری رنگدانه و مقدار کمتری چسباننده است. این نوع پاستل به‌راحتی ترکیب و محو می‌شود، اما گرد و غبار بیشتری تولید می‌کند. آثار خلق‌شده با پاستل نرم نیاز به محافظت دارند، مانند قرار گرفتن در قاب شیشه‌ای یا استفاده از اسپری فیکساتیو (البته فیکساتیو ممکن است روی رنگ یا بافت اثر تأثیر بگذارد). استفاده از اسپری مو به‌عنوان فیکساتیو توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است pH خنثی نداشته و حاوی مواد نامناسب برای بایگانی اثر هنری باشد.
• پاستل پن: پاستل‌هایی که در قالب فشرده‌ای مشابه برخی لوازم آرایشی تولید می‌شوند و با ابزارهای خاصی مانند اسفنج‌های میکرو متخلخل به کار می‌روند.
• پاستل سخت: دارای مقدار بیشتری چسباننده و مقدار کمتری رنگدانه است، بنابراین رنگ‌های کم‌جلوه‌تری دارد اما برای جزئیات ظریف و طراحی خطوط مناسب است.
• مداد پاستلی: این نوع مداد دارای مغزی از جنس پاستل است که برای افزودن جزئیات دقیق به کار می‌رود.

پاستل‌های روغنی و محلول در آب

• پاستل روغنی: دارای بافت نرم و کره‌ای بوده و رنگ‌های درخشانی ایجاد می‌کند. این نوع پاستل نیازی به فیکساتیو ندارد و می‌توان آن را با تربانتین رقیق کرد.
• پاستل‌های محلول در آب: مشابه پاستل نرم اما دارای یک ترکیب محلول در آب مانند پلی‌اتیلن گلیکول است که امکان رقیق‌سازی و ایجاد جلوه‌های شفاف را فراهم می‌کند.

نحوه ساخت پاستل

برای ساخت پاستل‌های سخت و نرم، رنگدانه‌ها با آب و یک چسباننده مخلوط شده و سپس به‌صورت چوب‌های کوچک فشرده یا اکسترود می‌شوند. واژه “پاستل” از واژه لاتین “pastellum” به معنای “خمیر رنگی” گرفته شده است.

اکثر برندهای پاستل طیف‌های رنگی مختلفی از یک رنگ را تولید می‌کنند، که شامل رنگدانه اصلی و میزان مختلفی از گچ برای روشن‌تر شدن رنگ است.

وقتی پاستل روی یک سطح زبر حرکت کند، رنگدانه‌ها روی بافت سطح باقی می‌مانند. اگر تمام سطح پوشانده شود، اثر هنری به عنوان “نقاشی پاستل” شناخته می‌شود و در غیر این صورت، یک طراحی یا طرح پاستلی محسوب می‌شود.

سطوح مناسب برای پاستل

سطوحی که برای کار با پاستل مناسب هستند باید بافتی داشته باشند که رنگدانه‌های پاستل را نگه دارند. این سطوح شامل موارد زیر هستند:

• کاغذ مخصوص پاستل (مانند کاغذهای اینگرس یا Canson Mi-Teintes)
• کاغذهای زبر و سنباده‌ای (با پوششی از پودر سنگ پامیس یا مرمر)
• کاغذ مخملی که برای پاستل نرم مناسب است و دارای الیاف مصنوعی روی سطح اسیدی‌زدایی‌شده است

حفاظت از آثار پاستلی

نقاشی‌های پاستلی باید به روش‌های مناسب برای بایگانی حفظ شوند، از جمله:

• استفاده از رنگدانه‌های مقاوم در برابر نور
• کار کردن روی سطوح باکیفیت و بدون اسید
• قاب‌بندی مناسب با شیشه، به‌گونه‌ای که اثر هنری به شیشه نچسبد
• عدم استفاده از پلکسی‌گلاس، زیرا ایجاد الکتریسیته ساکن کرده و ذرات رنگدانه را جابه‌جا می‌کند
• پرهیز از فیکساتیوهایی که باعث تیرگی یا تغییر بافت رنگ می‌شوند

تکنیک‌های کار با پاستل

• استفاده از زمینه رنگی برای تغییر تنالیته رنگ‌ها
• پخش خشک با مالیدن رنگ با پنبه یا دستمال
• پاک کردن رنگدانه‌ها برای ایجاد تغییرات
• لایه‌بندی رنگ‌ها برای ایجاد عمق
• هَچینگ و کراس‌هَچینگ (خطوط متقاطع) برای ایجاد سایه‌روشن
• استفاده از ابزارهای مقاومتی مانند ماسک زدن و برجسته‌سازی

خطرات بهداشتی و ایمنی پاستل

پاستل‌ها گرد و غبار زیادی تولید می‌کنند که ممکن است موجب تحریک سیستم تنفسی شود. برخی رنگدانه‌های قدیمی حاوی مواد سمی مانند کادمیوم و کروم هستند که در صورت استنشاق یا تماس زیاد، مضر خواهند بود. امروزه بیشتر برندهای معتبر، نسخه‌های بی‌خطر از این رنگدانه‌ها را تولید می‌کنند که دارای برچسب AP (تأیید ASTM International) هستند.

پاستل در تاریخ هنر

پاستل در قرن پانزدهم میلادی اختراع شد و لئوناردو داوینچی از این وسیله یاد کرده است. در قرن هجدهم، هنرمندانی مانند موریس کوئنتین دو لا تور و ژان باپتیست پریونو آثار برجسته‌ای با پاستل خلق کردند.

در قرن نوزدهم، هنرمندانی مانند اوژن دولاکروا و ژان فرانسوا میه از این رسانه استفاده کردند و ادوارد مانه پرتره‌هایی با پاستل روی بوم نقاشی کرد. ادگار دگا به طرز قابل توجهی تکنیک‌های پاستلی را گسترش داد و آن را به عنوان رسانه اصلی خود برگزید.

در قرن بیستم، هنرمندانی مانند مری کاسات، ویلیام مریت چیس، و پدرو جوزف دی لموس تکنیک‌های نوینی برای پاستل ابداع کردند. در دوران معاصر نیز هنرمندانی مانند فرناندو بوترو، ولف کان و فرانچسکو کلمنته از این رسانه بهره برده‌اند.

پاستل، با انعطاف‌پذیری و رنگ‌های درخشان خود، همچنان یکی از رسانه‌های محبوب در میان هنرمندان جهان باقی مانده است.