قوی بودن و قوی ماندن سیستم ایمنی بدن برای حفظ سلامت بدن بسیار ضروری است. بدون داشتن یک سیستم ایمنی قوی، بدن برای حمله به باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و موارد دیگر آماده نخواهد بود. این سیستم ایمنی، بدن را در مقابل عوامل بیماری‌زا سالم نگه می‌دارد.

ساختار سیستم ایمنی بدن شبکه‌ای وسیع از سلول‌ها و بافت‌ها است که به طورمداوم درحال بررسی بدن است و به محض مشاهده دشمن، یك حمله پیچیده تدارک می‌بیند.

سیستم ایمنی (immune system) در سراسر بدن پخش شده و انواع مختلفی از سلول‌ها، اندام‌ها، پروتئین‌ها و بافت‌ها را درگیر می‌کند. مهم این است که می‌تواند بافت‌خودی را از بافت خارجی متمایز کند. سلول‌های مرده و معیوب نیز توسط سیستم ایمنی بدن شناخته و پاک می‌شوند. اگر سیستم ایمنی بدن به عنوان مثال به یک باکتری، ویروس یا انگل با پاتوژن مواجه شود، به اصطلاح پاسخ ایمنی داده می‌شود. در ادامه توضیح خواهیم داد که سیسمت ایمنی بدن چگونه کار می‌کند، اما ابتدا برخی از شخصیت‌های اصلی سیستم ایمنی را معرفی خواهیم کرد.

گلبول‌های سفید خون

گلبول‌های سفید خون یا لکوسیت‌ها در بدن در رگ‌های خونی وعروق لنفاوی که موازی رگ‌ها و شریان‌ها هستند، گردش می‌کنند. گلبول‌های سفید مرتباً در حال حرکت و به دنبال عوامل بیماری‌زا هستند. هنگامی‌که یک هدف را پیدا می‌کنند، شروع به تکثیر و ارسال سیگنال‌ها به سایر سلول‌ها می‌کنند تا همین کار را انجام دهند.

گلبول‌های سفید در مکان‌های مختلف بدن ذخیره می‌شود که به آنها ارگان‌های لنفاوی گفته می‌شود. این موارد شامل موارد زیر است:

• تیموس (Thymus): غده‌ای بین ریه‌ها و درست زیر گردن؛
• طحال (Spleen): ارگاني كه خون را تصفيه مي‌كندو در سمت چپ بالای شکم قرار دارد.
• مغز استخوان (Bone marrow): که در مرکز استخوان‌ها یافت می‌شودو گلبول‌های قرمز خون را نیز تولید می‌کند.
• غدد لنفاوی (Lymph nodes): غده‌های اسمی‌در بدن، که توسط عروق لنفاوی مرتبط هستند.

دو نوع اصلی لکوسیت وجود دارد:

1. فاگوسیت‌ها (Phagocytes)

این سلول‌ها پاتوژن‌ها را احاطه کرده و جذب می‌کنند و آنها را تجزیه می‌کنند، به طورموثر آنها را می‌خورند. انواع مختلفی از آنها وجود دارد، از جمله:

• نوتروفیل‌ها (Neutrophils): رایج‌ترین نوع فاگوسیت‌ها هستند و تمایل به حمله به باکتری‌ها دارند.
• مونوسیت‌ها (Monocytes): بزرگ‌ترین نوع هستند و نقش‌های مختلفی دارند.
• ماکروفاژها (Macrophages): کارشان گشتن بدنبال عوامل بیماری‌زا وسلول‌های مرده و از بین بردن سلول مرده از بدن است.
• مست‌سلول (Mast cells): شغل‌های بسیاری دارند، از جمله کمک به بهبود زخم‌ها و دفاع در برابر عوامل بیماری‌زا.

2. لنفوسیت‌ها (Lymphocytes)

لنفوسیت‌ها به بدن کمک می‌کنند تا مهاجمان قبلی را به خاطر بیاورد و در صورت بازگشت دوباره حمله، آنها را شناسایی کند. لنفوسیت‌ها زندگی خود را از مغز استخوان آغاز می‌کنند. برخی در مغز باقی می‌مانند و در لنفوسیت‌های B رشد می‌کنند، برخی دیگر به سمت تیموس می‌روند و به لنفوسیت‌های T تبدیل می‌شوند. این دو نوع سلول نقش‌های مختلفی دارند:

• لنفوسیت‌های B: آنتی‌بادی تولید می‌کنند و به عملکرد لنفوسیت‌های T کمک می‌کنند.
• لنفوسیت‌های T: سلول‌های به خطر افتاده در بدن را از بین می‌برند و به هشدار سایر لکوسیت‌ها کمک می‌کنند.

سیستم ایمنی بدن چگونه پاسخ می‌دهد؟

سیستم ایمنی بدن باید بتواند غیرخودی را تشخیص دهد. این کار را با تشخیص پروتئین‌هایی که در سطح همه‌ی سلول‌ها یافت می‌شود، انجام می‌دهد و یاد می‌گیرد در مراحل اولیه از پروتئین‌های خودی چشم‌پوشی کند. در بسیاری از موارد، آنتی‌ژن  (Antigen) یک باکتری، قارچ، ویروس یا سموم خارجی است. اما همچنین می‌تواند یکی از سلول‌های خودمان باشد که معیوب یا مرده است. در ابتدا، طیف وسیعی از انواع سلول با هم کار می‌کنند تا آنتی ژن را به عنوان یک مهاجم بشناسند. (1)

نقش لنفوسیت‌های B

هنگامی‌که لنفوسیت‌های B آنتی ژن را تشخیص دهند، شروع به ترشح آنتی‌بادی می‌کنند (آنتی‌ژن مخفف تولیدکننده‌های آنتی بادی). آنتی بادی‌ها، پروتئین‌های خاصی هستند که به آنتی ژن‌های خاص بسته می‌شوند.

هرسلول B یک آنتی بادی خاص ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، یک نفرممکن است یک آنتی بادی را علیه باکتری‌های ایجاد کننده ذات‌الریه ایجاد کند و دیگری ویروس سرماخوردگی را تشخیص دهد. آنتی‌بادی‌ها بخشی از خانواده بزرگی از مواد شیمیایی به نام ایمونوگلوبولین‌ها هستند که در پاسخ ایمنی بدن نقش‌های بسیاری دارند:

• ایمونوگلوبولیG (IgG): میکروب‌ها را نشانه‌گذاری می‌کند تا سلول‌های دیگر بتوانند با آنها مقابله کنند.
• IgM: در کشتن باکتری‌ها متخصص است.
• IgA: درمایعات مانند اشک و بزاق جمع می‌شود، جایی که از دروازه‌های بدن محافظت می‌کند.
• IgE: در برابرانگل‌ها محافظت می‌کند وهمچنین عامل آلرژی است.
• IgD: به لنفوسیت‌های B محدود می‌شود و به آنها در شروع پاسخ ایمنی کمک می‌کند.
• آنتی‌بادی‌ها روی آنتی‌ژن قفل می‌شوند، اما آنها را نمی‌کشند و برای مرگ علامت‌گذاری می‌کنند. این کشتار کار سلول‌های دیگر مانند فاگوسیت‌ها است.

نقش لنفوسیت‌های T

انواع متفاوتی از لنفوسیت‌های T وجود دارد:

• سلول‌های کمکی T (سلول‌های Th) پاسخ ایمنی را هماهنگ می‌کنند. برخی با سلول‌های دیگر ارتباط برقرار می‌کنند و برخی سلول‌های B را تحریک می‌کنند تا آنتی بادی‌های بیشتری تولید کنند. برخی دیگر سلول‌های T یا فاگوسیت‌های سلولی بیشتری جذب می‌کنند.
• سلول‌های T قاتل (لنفوسیت‌های T سیتوتوکسیک) – سلول‌های T به سلول‌های دیگر حمله می‌کنند. مخصوص مبارزه با ویروس‌ها هستند. با شناسایی قسمت‌های کوچک ویروس در خارج از سلول‌های آلوده کار می‌کنند و سلول‌های آلوده را نابود می‌کنند.

مصونیت چیست؟

سیستم ایمنی بدن افراد متفاوت است، اما به طور کلی، در بزرگسالی قوی‌تر می‌شود، زیرا در این زمان، بدن در معرض عوامل بیماری‌‌زا بیشتری قرارگرفته و ایمنی بیشتری ایجاد کرده است. به همین دلیل است که نوجوانان و بزرگسالان معمولاً در مقایسه با کودکان کمتر بیمار می‌شوند. پس از تولید آنتی بادی، یک نسخه در بدن باقی می‌ماند به طوری که اگر دوباره آنتی ژن دوباره ظاهر شود، سریع‌تر بتواند آن را درمان کند. به همین دلیل است که با برخی از بیماری‌ها مانند آبله مرغان، با یک بار مبتلا شدن بدن یک آنتی بادی از آبله مرغان را در آن ذخیره کرده، آماده کرده و در انتظار تخریب آن است که دفعه دیگر وارد بدن شود. به این عمل مصونیت گفته می‌شود.

سه نوع مصونیت در انسان وجود دارد به نام ذاتی، تطبیقی و منفعل:

1. مصونیت ذاتی

همه‌ی ما با مقداری مصونیت از مهاجمان متولد شده‌ایم. سیستم ایمنی بدن انسان، مانند بسیاری از حیوانات، از روز اول به مهاجمین خارجی حمله خواهد کرد. این مصونیت ذاتی شامل موانع خارجی بدن ما – اولین خط دفاع در برابر عوامل بیماری‌زا – مانند پوست و غشاهای مخاطی گلو و روده است. این پاسخ کلی‌تر و غیر اختصاصی‌تر است. اگر پاتوژن موفق بشود از سیستم ایمنی ذاتی رد شود، ایمنی تطبیقی یا اکتسابی وارد بدن می‌شود.

2. مصونیت تطبیقی

 این محافظت از پاتوژن‌ها در حالی که ما دوران زندگی خود را می‌گذرانیم توسعه می‌یابد. همانطور که در معرض بیماری‌ها قرار می‌گیریم یا واکسینه می‌شویم، کتابخانه‌ای از آنتی بادی‌های بیماری‌زای مختلف ایجاد می‌کنیم. گاهی اوقات به عنوان حافظه ایمونولوژیک شناخته می‌شود زیرا سیستم ایمنی بدن ما دشمنان قبلی را به یاد می‌آورد.

3. مصونیت منفعل

این نوع مصونیت از منبع دیگری “وام گرفته شده” است، اما به طور نامحدود دوام ندارد. به عنوان مثال، کودک قبل از تولد و در شیر مادر بعد از تولد، آنتی‌بادی را از طریق جفت از مادر دریافت می‌کند. این مصونیت، کودک را از ابتلا به برخی از عفونت‌ها در سال‌های اولیه زندگی محافظت می‌کند.

ایمن سازی بدن

ایمن‌سازی، آنتی‌ژن یا پاتوژن‌های ضعیف شده را به فرد معرفی می‌کند به گونه‌ای که فرد بیمار نشود اما هنوز آنتی بادی تولید می‌کند. از آنجا که بدن، کپی ‌آنتی‌بادی‌ها را ذخیره می‌کند، در صورت بروز در مراحل بعدی زندگی از آن محافظت می کند.

اختلالات سیستم ایمنی چیست؟

از آنجا که سیستم ایمنی بدن بسیار پیچیده است، روش‌های بالقوه زیادی وجود دارد که می‌تواند به اشتباه انجام شود. انواع اختلال ایمنی در سه دسته قرار می‌گیرد:

1. نقص ایمنی

این موارد زمانی بوجود می‌آیند که یک یا چند قسمت از سیستم ایمنی بدن عملکردی ندارد. نقص سیستم ایمنی از چندین طریق ایجاد می‌شود، از جمله سن، چاقی و الکل. در کشورهای در حال توسعه، سوء تغذیه یک دلیل شایع است. ایدز نمونه‌ای از نقص ایمنی اکتسابی است. در بعضی موارد نیز نقص ایمنی بدن ارثی است،  مانند بیماری گرانولوماتوز مزمن که فاگوسیت‌ها در آن به درستی کار نمی‌کنند.

2. خود ایمنی

در شرایط خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به جای پاتوژن‌های خارجی یا سلول‌های معیوب، سلول‌های سالم را هدف قرارمی‌دهد. دراین سناریو، آنها نمی‌توانند خودی را از غیر خود متمایز کنند. از انواع بیماری های خود ایمنی می توان بیماری سلیاک، دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید و بیماری گریوز را نام برد.

3. حساس بودن

با افزایش حساسیت، سیستم ایمنی بدن به طریقی واکنش نشان می‌دهد که به بافت سالم آسیب می‌رساند. یک مثال شوک آنافیلاکتیکی است که بدن در آن صورت به یک عامل حساسیت‌زا آنقدر واکنش نشان می‌دهد که می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.

سخن پایانی

سیستم ایمنی بدن برای حفظ سلامت بدن، عملکرد بسیار پیچیده‌ای دارد و تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مهم است. چندین سیستم مختلف و انواع سلول در یک همگام‌سازی کامل (بیشتر اوقات) در سراسر بدن برای مقابله با عوامل بیماری‌زا و پاکسازی سلول‌های مرده همکاری می‌کنند.

توجه: محتوای مجله زوم لایف، جایگزین نسخه پزشکان نیست. اگر مشکل پزشکی دارید، برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.