زخم زبان یکی از مشکلات شایع دهان است که می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. این زخم‌ها می‌توانند باعث ناراحتی و درد شدید شوند و به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارند. در این مقاله، به بررسی علل، علائم و درمان‌های موثر برای زخم زبان خواهیم پرداخت.
زخم زبان چیست؟
زخم زبان (که به آن زخم‌های دهانی نیز گفته می‌شود) به زخم‌ها یا جراحات کوچک روی زبان گفته می‌شود که معمولاً به صورت لکه‌های سفید، زرد یا قرمز ظاهر می‌شوند. این زخم‌ها ممکن است دردناک باشند و باعث ناراحتی در هنگام خوردن، صحبت کردن یا بلعیدن شوند.
زخم روی زبان نشانه چیست؟
خم‌های زبان می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند، از جمله:
- آسیب فیزیکی: خوردن غذاهای تیز، بروز جراحت‌های مکانیکی یا حتی آسیب‌های ناشی از دندان‌های شکسته.
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: کمبود ویتامین B12، آهن و فولیک اسید می‌تواند باعث ایجاد زخم‌های زبان شود.
- استرس و اضطراب: استرس می‌تواند باعث تحریک زخم‌های دهانی و زخم‌های زبان شود.
- عفونت‌ها: عفونت‌های ویروسی و باکتریایی می‌توانند به بروز زخم‌های زبان منجر شوند.
- اختلالات سیستم ایمنی: بیماری‌هایی مانند بیماری‌های خودایمنی می‌توانند باعث ایجاد زخم‌های زبان شوند.
علائم زخم زبان
زخم‌های زبان ممکن است با علائم زیر همراه باشند:
- درد و سوزش: زخم‌ها ممکن است دردناک باشند و احساس سوزش ایجاد کنند.
- قرمزی و التهاب: ناحیه زخم شده معمولاً قرمز و ملتهب است.
- مشکل در خوردن و صحبت کردن: زخم‌های بزرگ و دردناک می‌توانند مشکل در بلعیدن و صحبت کردن ایجاد کنند.
- ظاهر زخم‌ها: ممکن است زخم‌ها به صورت لکه‌های سفید، زرد یا قرمز ظاهر شوند.
تشخیص زخم زبان
تشخیص زخم‌های زبان معمولاً بر اساس معاینه بالینی توسط پزشک یا دندانپزشک انجام می‌شود. در برخی موارد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای بررسی علل زمینه‌ای مورد نیاز باشد.
درمان‌های موثر برای زخم زبان
درمان زخم‌های زبان به علت آنها بستگی دارد. برخی از روش‌های عمومی درمان عبارتند از:
- استفاده از داروهای ضد درد: برای کاهش درد و التهاب می‌توان از داروهای ضد درد موضعی استفاده کرد.
- رعایت بهداشت دهان و دندان: شستشوی دهان با محلول‌های ضدعفونی‌کننده و رعایت بهداشت دهان می‌تواند به تسریع بهبود زخم‌ها کمک کند.
- تغییر رژیم غذایی: پرهیز از غذاهای تیز، اسیدی و داغ می‌تواند به کاهش درد و تسریع بهبودی کمک کند.
- مصرف مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی: در صورت کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی، مصرف مکمل‌های مناسب می‌تواند مفید باشد.
- مشاوره با پزشک: در صورت تکرار یا زخم‌های شدید، مشاوره با پزشک و دریافت درمان‌های تخصصی لازم است.
پیشگیری از زخم زبان
برای پیشگیری از بروز زخم‌های زبان می‌توان اقداماتی انجام داد:
- رعایت بهداشت دهان و دندان: استفاده منظم از مسواک و نخ دندان.
- اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده: پرهیز از مصرف غذاهای تیز و اسیدی.
- مدیریت استرس: تکنیک‌های مدیریت استرس و آرامش می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- تغذیه مناسب: مصرف رژیم غذایی متعادل و غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی.
زخم‌های زبان می‌توانند باعث ناراحتی و درد شوند، اما با شناخت علل و استفاده از درمان‌های مناسب می‌توان بهبود یافت. رعایت بهداشت دهان و دندان، تغذیه مناسب و مدیریت استرس از جمله اقدامات پیشگیرانه هستند که می‌توانند به کاهش بروز زخم‌های زبان کمک کنند.
در اینجا به برخی از شایع ترین علل و همچنین زمانی که باید به پزشک مراجعه کنید، پرداخته شده است.
انواع زخم روی زبان:
۱٫تروما
گاز گرفتن شدید روی زبان می تواند بسیار دردناک باشد. خوردن چیزی بسیار داغ می تواند زبان شما را بسوزاند و حتی تاول بزند. دندان قروچه یا فشردن آنها روی م ممکن است باعث درد در لبه های خارجی زبان شما شود.
زمانی که دست یا پای شما آسیب می بیند ، درد ناشی از ضربه لزوماً بلافاصله از بین نمی‌رود. دمورد زبان نیز همنطور است ، آسیب به زبان ممکن است باعث درد و ناراحتی شود تا زمانی که آسیب به طور کامل بهبود یابد.
۲. التهاب
ممکن است روی زبان خود چیزی به نام پاپیلای بزرگ شده احساس کنید. این برجستگی های سفید یا قرمز گاهی اوقات به عنوان برجستگی کاذب یا پاپیلیت زبانی گذرا نامیده می شود . این بدان معنی است که شما جوانه های چشایی متورم دارید و ممکن است دردناک باشند. آنها معمولاً طی چند روز خود به خود از بین می روند.
برفک دهان نوعی عفونت قارچی است که ممکن است باعث درد زبان شود. ممکن است لکه‌های سفیدی را روی زبان خود ببینید که شبیه پنیر است. این عفونت در نوزادان و بزرگسالان مسن تر، به ویژه آنهایی که از دندان مصنوعی استفاده می کنند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند ، شایع تر است. اگر اخیرا آنتی بیوتیک مصرف کرده اید، ممکن است به برفک دهان مبتلا شوید. همچنین ممکن است در افرادی که از داروهای استروئیدی برای مدیریت آسم خود استفاده می کنند نیز رخ دهد.
سایر عفونت ها نیز ممکن است باعث درد زبان شوند، مانند:
- بیماری دست، پا و دهان HFMD) ( که یک عفونت بسیار مسری است. این بیماری توسط ویروس‌هایی از جنس انتروویروس ، که معمولاً ویروس کوکساکی است، ایجاد می‌شود. این ویروس ها می توانند از طریق تماس مستقیم با دست های شسته نشده یا سطوح آلوده به مدفوع از فردی به فرد دیگر سرایت کنند. همچنین می تواند از طریق تماس با بزاق، مدفوع یا ترشحات تنفسی فرد منتقل شود. HFMDبا تاول یا زخم در دهان و بثورات روی دست ها و پاها مشخص می شود. این عفونت می تواند افراد در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد، اما معمولا در کودکان زیر ۵ سال رخ می دهد.به طور کلی یک بیماری خفیف است که طی چند روز خود به خود از بین می رود.
- ویروس پاپیلوم انسانی
- سیفلیس
۳. زخم های دهان
زخم های زبان شما ممکن است حول یک نقطه خاص متمرکز شود. اگر دهان خود را باز کنید تا نگاه کنید، ممکن است یک زخم گرد یا بیضی شکل یا زخم شانکر ببینید. ممکن است در ظاهر مایل به سفید یا گاهی قرمز، زرد یا خاکستری باشد.
این لکه ها می توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند، مانند:
- گاز گرفتن زبان یا آسیب های دیگر
- خوردن چیزی سخت یا تیز
- تجربه استرس یا اضطراب
- خوردن غذاهای خاص
- ترک سیگار
- تغییرات هورمونی
اینگونه زخم ها معمولاً پس از یک یا دو هفته بدون درمان دیگری بهبود می یابند. برای کمک به کاهش ناراحتی می توانید از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کنید. همچنین بهتر است از خوردن چیزهایی مانند غذاهای تند که ممکن است زبان شما را بیشتر تحریک کند، خودداری کنید.
۴. حساسیت غذایی یا آلرژی
برخی غذاها می تواند باعث ایجاد زخم روی زبان شما شوند. بعضی افراد به سندرم آلرژی دهان مبتلا هستند. این بیماری به عنوان سندرم غذای گرده نیز شناخته می شود و اغلب توسط میوه ها، سبزیجات خام و برخی از آجیل ها ایجاد می شود.
همراه با زخم ممکن است این موارد را تجربه کنید:
- خارش دهان
- گلو خراشیده
- تورم لب، دهان یا زبان شما
سندرم آلرژی دهان بیشتر در، نوجوانان شروع می شود.
۵. سیگار کشیدن
سیگار کشیدن و حتی ترک سیگار می تواند باعث درد زبان شود. هنگامی که سیگار می کشید، خود را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان دهان و گلو قرار می دهید .
سایر مشکلاتی که سیگار می تواند در دهان ایجاد کند عبارتند از:
- دندان های لکه دار
- بوی بد دهان
- پوسیدگی و از دست دادن دندان
- زبان مودار ناشی از رشد باکتری و مخمر
- لکه های قهوه ای روی لثه های شما
- کام ضخیم و رنگ پریده یا سفید یا سقف دهان شما
اگر همین حالا سیگار را تررک کنید می تواند خطر ابتلا به سرطان دهان را در عرض پنج سال به نصف کاهش دهد.
۶. کمبود ویتامین و کم خونی
اگر بدن شما کمبود ویتامین B-12 ، آهن یا فولیک اسید داشته باشد، ممکن است زبان صاف و دردناکی داشته باشید . اگر کمبود ویتامین B-12 دارید، زبان شما نیز ممکن است قرمز رنگ باشد. سطوح پایین روی می تواند باعث سوزش زبان شود.
سایر علائم کمبود ویتامین عبارتند از:
- خستگی
- سرگیجه
- ضربان قلب نامنظم
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- ضعف عضلانی
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن در دست ها و پاها
کمبود ویتامین به طور کلی در یک دوره زمانی طولانی ایجاد می شود – از چندین ماه تا سال . درمان شامل داشتن یک رژیم غذایی متعادل، مصرف مکمل ها و گاهی تزریق ویتامین است.
۷. سندرم سوزش دهان
آیا درد شما بیشتر شبیه سوزش است؟ سندرم سوزش دهان یا سندرم سوزش زبان می تواند این احساس را در زبان یا سایر نواحی دهان مانند داخل گونه ها، لثه ها، لب ها یا کام ایجاد کند. حتی ممکن است در مواقعی احساس کنید که غذاهای بسیار گرم خورده اید و زبانتان داغ شده است. این احساس می تواند به طور ناگهانی اتفاق بیفتد یا در طول زمان ایجاد شود. علائم دیگر شامل افزایش تشنگی یا خشکی دهان و تغییر چشایی یا از دست دادن چشایی است.
۸. نورالژی
نورالژی ناشی از تحریک یا آسیب عصبی است. اگر دلیل واضح دیگری مانند ضربه یا عفونت وجود نداشته باشد، ممکن است دلیلی باشد که افراد دردهای عود کننده زبان را تجربه می کنند. نوع درد همراه با این وضعیت، مانند شوک الکتریکی شدید است. ممکن است آن را روی زبان یا در گلو، لوزه ها یا گوش خود احساس کنید. ممکن است با بلع تحریک شود و در افرادی که سرطان گلو یا گردن دارند رخ دهد. در غیر این صورت، علت همیشه مشخص نیست.اگر در نهایت به این وضعیت مبتلا شدید، ممکن است نیاز به مصرف داروهایی برای کمک به درد عصبی داشته باشید یا با پزشک خود در مورد جراحی صحبت کنید.
۹. لیکن پلان
لیکن پلان یک مشکل پوستی مزمن است که باعث هر چیزی از خارش پوست گرفته تا لکه های سفید و درد در زبان شما می شود. موارد خفیف تر این اختلال عموما اصلاً ناراحتی ایجاد نمی کند. علائم دیگر شامل لکه های قرمز یا سفید در دهان یا سوزش هنگام خوردن یا نوشیدن است. حتی ممکن است با این وضعیت لثه های قرمز دردناکی پیدا کنید. درمان ممکن است ادامه داشته باشد.
۱۰. بیماری بهجت
بیماری بهجت باعث التهاب رگ های خونی در سراسر بدن شما می شود. این یک دلیل نادر برای درد زبان است، اما ممکن است باعث ایجاد زخم‌هایی در دهان شود. این زخم ها به صورت نواحی گرد و برجسته و تحریک کننده شروع می شوند. آنها ممکن است بین یک تا سه هفته دوام داشته باشند و ممکن است با گذشت زمان برگردند.
سایر علائم این بیماری عبارتند از:
- زخم ها و توده های آکنه مانند روی پوست
- التهاب در چشمان
- درد مفاصل
- مسائل گوارشی
- زخم های تناسلی
۱۱. گلوسیت مولر
گلوسیت مولر همچنین گلوسیت آتروفیک یا حتی زبان “طاس” یا “صاف” نامیده می شود. این حالت نوعی التهاب زبان است. می تواند باعث درد، سوزش یا احساس سوزش شود. زبان شما ممکن است از نظر ظاهری صاف و حتی براق شود زیرا جوانه های چشایی شما آتروفی شده است. این وضعیت معمولاً به کمبودهای تغذیه ای مانند کمبود ویتامین B-12 یا کم خونی یا حتی بیماری سلیاک مربوط می شود.
۱۲. داروهای خاص
آیا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ناپروکسن (Aleve) یا بتا بلوکرها مصرف می کنید؟ برخی از مطالعات نشان داده اند که این داروها ممکن است روی زبان شما ایجاد کنند. دهانشویه ها همچنین ممکن است زبان شما را تحریک کرده و باعث درد شوند.
۱۳. پمفیگوس ولگاریس
اگرچه نادر است، اما پمفیگوس ولگاریس اختلالی است که می تواند باعث ایجاد زخم های دردناک در دهان یا اندام تناسلی شما شود. این زخم ها ممکن است به صورت تاول در دهان شما ظاهر شوند. ممکن است بافتی تاول مانند داشته باشند بترکند و ترشحات داشته باشند و عفونی شوند. حتی ممکن است غذا خوردن و قورت دادن برای شما مشکل شود. درمان معمولاً شامل داروها یا روش‌های درمانی مختلفی مانند مواردی است که برای درمان سوختگی‌های شدید استفاده می‌شود.
۱۴. سرطان دهان
یکی دیگر از علل نادر زخم روی زبان، سرطان دهان است . باز هم، دلایل زیادی وجود دارد که شما ممکن است زبان درد داشته باشید – سرطان فقط یک احتمال دور است. اگر متوجه درد همراه با توده یا زخمی شدید که از بین نمی رود، بهتر است برای معاینه به پزشک مراجعه کنید.
علائم دیگر عبارتند از:
- جویدن دردناک
- بلع دردناک
- لق شدن دندان ها
- زخم هایی که خوب نمی شوند
- زخم هایی که خونریزی می کنند
- ضخیم شدن پوست زبان
سرطان دهان ممکن است در مراحل اولیه درد ایجاد نکند، بنابراین اگر حتی بدون درد به مدت دو هفته یا بیشتر احساس کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید .
۱۵. سندرم شوگرن
سندرم شوگرن یک اختلال خود ایمنی است که منجر به التهاب در غدد بزاقی و اشکی می شود که منجر به خشکی مزمن چشم و خشکی دهان می شود. همچنین معمولاً با تغییرات پوستی، درد مفاصل و سایر مسائل مرتبط است. مشخص نیست که چرا برخی افراد به سندرم شوگرن مبتلا می شوند. افراد مبتلا به خشکی مزمن دهان، به راحتی دچار زخم و عفونت می شوند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید
اگر متوجه هر گونه تغییری در زبان خود شدید که موجب نگرانی شماست، به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید. این تغییرات ممکن است شامل هر چیزی باشد، از تغییر رنگ، توده‌ها و زخم‌ها تا دردی که برای دو هفته یا بیشتر ادامه می‌یابد.
در بسیاری از موارد، درد دلیلی برای نگرانی نیست، اما پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا دلایل نادرتر ناراحتی زبان مانند پمفیگوس ولگاریس یا سرطان دهان را شناسایی کنید. پزشک شما همچنین می‌تواند داروهایی را برای کنترل برفک دهان ، عفونت‌ها یا سایر مشکلات تجویز کند تا به زودی احساس بهبودی کنید.
زخم های مشکوک روی زبان
چندی پیش در یک مهمانی خانمی کنارم نشست و با هم مشغول صحبت شدیم. از همان ابتدا شکاف عمیقی روی صورتش که از کناره دهان تا بناگوش کشیده شده بود، نظرم را جلب کرد…
فکر می‌کردم حتما تصادف سختی داشته است. کنجکاو بودم ولی به خودم اجازه سوال نمی‌دادم تا اینکه خودش گفت ۲ سال قبل به سرطان زبان مبتلا شده و آن شکاف عمیق در اثر جراحی به وجود آمده است. او با افسوس ادامه داد که اگر زخم ایجاد شده روی زبانم را جدی می‌گرفتم و زود مراجعه می‌کردم،
چه بسا صورتم سالم می‌ماند. سرطان گرچه آرام و بی‌صدا می‌آید اما اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، قابل‌درمان است. درباره این نوع سرطان و چگونگی پیدایش و راه‌های درمانی آن با دکتر ابراهیم‌رزم‌پا، فوق‌تخصص جراحی سروگردن و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، گفت‌وگو کرده‌ایم.
آیا سرطان زبان هم مانند سایر سرطان‌ها بدون علامت است؟
به علت قرار گرفتن زبان در حفره دهانی و قابل‌دیدبودن آن، تشخیص تغییرات مربوط به حفره دهان یا زبان به‌وسیله خود بیمار امکان‌پذیر است اما ایجاد هر تغییری به معنای ابتلا به سرطان نیست. شایع‌ترین علامت سرطان زبان و حفره دهان، زخم‌های پایدار است. اینگونه زخم‌ها معمولا درد ندارند مگر اینکه با عفونت همراه شوند. البته گاهی سرطان تهاجمی‌تر است و ممکن است با خونریزی توام باشد اما آنچه همیشه پزشکان را به شک می‌اندازد، وجود هر زخم دهانی است که بیش از ۲ هفته باقی بماند.
اگر فردی دچار چنین زخمی در حفره دهانی بود، باید به کدام پزشک مراجعه کند و مراحل تشخیص چگونه است؟
تشخیص ضایعه های سرطانی در حفره دهان و زبان با متخصصان گوناگون از قبیل جراحان فک و صورت، متخصصان بیماری‌های دهان و دندان، جراحان عمومی و متخصصان گوش و حلق و بینی است. تشخیص چندان کار دشواری نیست و با نمونه‌برداری (بیوپسی) امکان‌پذیر است. نمونه‌برداری روش تشخیصی ساده و سرپایی است که در آن پزشک ناحیه موردنظر را بی‌حس و از آن نمونه تهیه می‌کند و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی می‌فرستد. در آزمایشگاه بافت را بررسی می‌کند و تشخیص نهایی می‌دهد. اگر سلول‌های سرطانی مشاهده شود، درمان باید هر چه سریع‌تر آغاز شود و درمان سرطان حفره دهان و زبان برعهده جراحان سرطان یا جراحان گوش و حلق و بینی است.
این نوع سرطان در چه سنینی بیشتر دیده می‌شود و علت آن چیست؟
این سرطان معمولا بعد از دهه‌های ۵ و ۶ زندگی شیوع بیشتری دارد و علت‌ها گوناگون‌اند اما کسانی که مکانیسم دفاعی بدنشان ضعیف است مثل بیماران مبتلا به ایدز و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی، ریوی، کلیوی و قلبی که سیستم دفاعی بدن ضعیفی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان‌های حفره دهان و زبان هستند. از دیگر عوامل می‌توان به سیگار و الکل اشاره کرد. به طور کلی استعمال هر نوع ماده نیکوتین‌دار و ماده مخدر خطر ابتلا را بالا می‌برد. مخصوصا ماده‌ای به نام «ناس» که یک ماده گیاهی اعتیادآور است و از برگ تنباکو گرفته می‌شود و در بعضی کشورهای دنیا مصرف آن رایج است. عوامل دیگری هم وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند؛ این عوامل موضعی هستند و در طولانی‌مدت بافت مخاطی دهان و زبان را تحریک می‌کنند مثل دندان مصنوعی یا دندان خراب و شکسته که مدت‌های طولانی باعث آزردگی بافت شود یا عادت به خوردن غذاهای داغ.
آیا سرطان‌های مربوط به حفره دهان و زبان خطرناک‌اند؟
اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده نشوند، خطرناک است زیرا به سرعت از طریق لنف به سایر نقاط منتشر می‌شود (۲۰ درصد موارد). مشکل عمده این است که انتشار سلول‌های بدخیم به نواحی مجاور یا دوردست دوطرفه و گاهی هم مخفی است و در معاینه هیچ نشانه‌ای از تورم غدد لنفاوی یا بافت سفت در اطراف گردن و زیر فک دیده نمی‌شود.
زخم‌های مشکوک بیشتر در کدام نقطه از حفره دهان یا زبان دیده می‌شود؟ درمان آن چگونه است؟
ضایعات سرطانی در هر نقطه از دهان از قبیل زبان، کف‌دهان، سقف دهان، مخاط زیرگونه‌ها و بالشتک‌های لپی دیده می‌شود ولی ضایعات سرطانی روی زبان معمولا در قسمت‌های جلوتر و جانبی زبان شایع‌ترند. قرارگیری ضایعات در دهان از نظر آینده درمانی بسیار مهم است مثلا اگر زخمی روی حاشیه کناری و جلوی زبان باشد، درمان بسیار راحت‌تر خواهدبود و ممکن است قسمتی از ضایعه و بافت اطراف آن برداشته شود و این موضوع در نحوه تکلم و بلع بیمار تاثیر چندانی نمی‌گذارد اما زخم‌هایی که در ناحیه انتهایی زبان هستند، درمان را به مراتب مشکل‌تر می‌کنند زیرا جراح مجبور می‌شود گاهی زبان را از انتها به طور کلی بردارد و در صورت آلودگی بافت‌های مجاور آنها نیز برداشته می‌شوند. این بیماران دچار مشکلات بلع و متعاقب آن آسپیراسیون (برگشت قطره‌های بزاق یا غذا به داخل مجرای ریه) هستند و ممکن است تا آخر عمر تراکئوستومی (بازکردن راهی در نای بیمار) داشته باشند. هر چه بیماری در مراحل اولیه‌تر کشف شود، درمان موفق‌تر خواهد بود و بعد از جراحی معمولا شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی نیز انجام می‌شود.
source